وقتی صحبت از سکته مغزی و گرفتاری های پس از آن برای بیمار و اطرافیانش می شود ذهن ها به سمت امکانات و تجهیزات درمانی و بیمارستانی و تبحر پزشکان و متخصصان می رود و کمتر کسی فکر می کند که ضعف آموخته های فرهنگی، اصلی ترین مانع در درمان این عارضه باشد.

مسئولان و متخصصان علوم پزشکی از سکته مغزی به عنوان دومین عامل مرگ و میر و مهم ترین عامل ناتوانی در ایران یاد می کنند و آمارهای سالهای گذشته نشانگر وقوع روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ سکته مغزی در کشور است که آمار نسبتا بالایی محسوب می شود.

در پی تغییر سبک زندگی ایرانیان که با کم تحرکی، مصرف غذاهای آماده و نیمه آماده، مصرف زیاد انواع دخانیات از جمله قلیان همراه بوده است، ناراحتی های جسمانی مانند فشار خون، قند خون و چربی بالا، نمود بیشتر و بیشتری در جامعه پیدا کرده است.

از سوی دیگر، افزایش فشارهای روحی و روانی و استرس نیز در کنار عوامل پیشین، به افزایش آمار سکته های قلبی و مغزی در ایران دامن زده است.

هرچند افزایش آمار سکته های مغزی در جامعه نگران کننده است ولی پایین بودن جایگاه ایران در زمینه درمان این سکته ها بیشتر جای نگرانی دارد.

سکته قلبی که ماهیتا با سکته مغزی، بسیار متفاوت است نیز سالیانه افراد زیادی از جامعه را درگیر می کند ولی درمان آن در ایران پا به پای کشورهای پیشرفته حرکت می کند و تلفات کمتری نسبت به سکته مغزی برجای می گذارد.

برای ریشه یابی این موضوع به سراغ رئیس انجمن سکته مغزی ایران رفتیم و علت و راهکارهای کاهش ابتلا و همچنین عوارض سکته های مغزی را جویا شدیم.

دکتر بابک زمانی با تایید اینکه درمان سکته مغزی در ایران در مقایسه با دیگر بیماری هایی که در کشور درمان می شود، چندان پیشرفت نکرده است گفت: به طور مثال، درمان سکته های قلبی حاد در حد کشورهای پیشرفته دنیا در ایران انجام می شود و بسیاری از امکانات لازم برای این کار از تخت بستری و سی سی یوها و پزشکان متخصص و آنژیوگرافی در کشور به وفور وجود دارد تا جایی که وزارت بهداشت در جهت برنامه ریزی برای PCI هست یعنی اینکه بیماران مبتلا به سکته قلبی حاد را به بیمارستان می رسانند در همان جا آنژیوگرافی شود و با آنژیوگرافی، لخته خون برداشته شود.

وی افزود: ولی درباره سکته مغزی، متاسفانه اینطور نیست و تا دو سال گذشته، آمار درمان سکته مغزی در ایران در حد پایین ترین آمار در دنیا بود و نه تنها با بخش های پیشرفته دنیا فاصله زیادی داشتیم بلکه با کشورهای متوسط و حتی کشورهایی که به لحاظ اقتصادی از ما پایین تر هستند هم فاصله نسبتا زیادی به چشم می خورد. 

این متخصص مغز و اعصاب درباره علت این مشکل توضیح داد: درمان سکته مغزی در سه تا ۴٫۵ ساعت اولیه امکان پذیر است و بعد از آن، امکان درمان چندانی وجود ندارد و برای رساندن این بیماران به مراکز درمانی در این ساعتهای اولیه، بخش های مختلفی از اجتماع باید با هم هماهنگ باشند و بیماران را منتقل کنند و اضافه برآن، برخی بیماران دچار سکته مغزی در سنین بالا ممکن است عوارض دیگری هم داشته باشند و این امکان باید وجود داشته باشد که بیماران را تا مدتها بعد از درمان سکته مغزی، نگهداری کنند و احیانا اگر درمان سکته مغزی، موفق نبود آنها را به مراکز توانبخشی منتقل کنند و درمان توانبخشی برایشان انجام دهند.

زمانی ادامه داد: بنابراین بیمارستانها باید ظرفیتهای لازم و امکانات ضروری از امور هماهنگی گرفته تا تخت بستری و امکان انتقال از مرکز درمانی به جاهای دیگر را داشته باشند و همین مشکلات موجب شده که درمان سکته مغزی در کشور ما بسیار عقب بیافتد.

وی درباره علائم سکته مغزی بیان داشت: هرچند سکته مغزی، محدود به سه علامت اصلی نیست ولی برای اطلاع رسانی گسترده عمومی، به این سه علامت تاکید می کنند که اصطلاحا به آن FAST گفته می شود که مخفف FACE (صورت)، ARM (بازوی دست)، SPEECH (سخن گفتن) و TIME (زمان) است.

این متخصص مغز و اعصاب تاکید کرد: به طور ساده یعنی اگر کسی صورتش کج شد، اختلال تکلم پیدا کرد یا دستش فلج و بی حرکت شد باید هرچه سریعتر به بیمارستان منتقل شود زیرا احتمال سکته مغزی زیاد است.

***انتقال به بیمارستان با خودروهای شخصی؛ ضربه کاری به بیماران سکته مغزی 

زمانی با یادآوری اینکه در تمام دنیا تاکید براین است که انتقال بیمار سکته مغزی از طریق وسایل اورژانس های شهری صورت گیرد و در کشور ما نیز باید با ۱۱۵ تماس گرفته شود، گفت: نقشه بیمارستانهایی که می توانند این نوع درمان را انجام دهند در همه دنیا در دست سیستم اورژانس کشورهاست یعنی این نقشه در آمبولانس وجود دارد و نیروهای اورژانس می دانند نزدیکترین بیمارستانی که می تواند درمان های مورد نیاز را به بیمار ارائه دهد کجاست و در چه فاصله ای می توان بیمار را به آنجا منتقل کرد.

وی ادامه داد: این درحالیست که این اطلاعات دراختیار مردم عادی نیست و درصورت مراجعه شخصی، ممکن است بیمار را به مراکزی ببرند که امکانات درمان سکته مغزی را ندارد و در مسیر انتقال بیمار به بیمارستان بعدی، زمان طلایی ۳ تا ۴٫۵ ساعته از دست می رود و حتی درصورت زنده ماندن بیمار، لطمه جبران ناپذیری به سلامت وی وارد می شود.

به اعتقاد رئیس انجمن سکته مغزی ایران، اگر رسم شود که همه شهروندان به اورژانس تماس بگیرند و از انتقال بیماران با وسایل نقلیه شخصی به بیمارستان جلوگیری کنند در مرحله بعد می توان درمان سکته مغزی را تا حدود زیادی پیش برد و تسهیل کرد.

وی تصریح کرد: در این صورت، از وقتی مریض وارد آمبولانس می شود نیروهای اورژانس با مرکزی که قرار است بیمار به آنجا منتقل شود تماس برقرار کرده و بلافاصله بعد از انتقال به آمبولانس، بسیاری اقدامات اولیه با هماهنگی و زیر نظر پزشک معالجش در بیمارستان شروع شود تا اینکه به بیمارستان برسد؛ مخصوصا با وسایل الکترونیکی بسیار پیشرفته ای که الان در دسترس است می توانند صدا و تصویر از مریض در آمبولانس به پزشک مستقر در بیمارستان بفرستند و روند درمان را تسریع کنند.

زمانی به نمونه ای از فعالیت های درمانی سکته مغزی در کشورهای پیشرفته اشاره کرد و گفت: اخیرا در بسیاری از شهرهای آلمان و آمریکا، بیمارستان و کلینیک سکته مغزی متحرک ایجاد کرده اند که این آمبولانس ها مقداری از آمبولانس های معمولی، بزرگتر و مجهز به دستگاه سی تی اسکن هستند و به محض ورود بیمار به آمبولانس، سی تی اسکن گرفته می شود و با هماهنگی با بیمارستان مقصد، درمان ها را از همان لحظه اول شروع می کنند.

وی درباره زمان طلایی درمان سکته مغزی نیز اظهار داشت: هرچند سه تا ۴٫۵ نیم ساعت اولیه، زمان طلایی درمان سکته مغزی محسوب می شود ولی نتایج درمان بیماران زیادی در کشورهای مختلف دنیا نشان می دهد که نتیجه درمان در نیم یا یک ساعت اول، با نتیجه درمان در ساعت سوم به شدت متفاوت است و درمان در دقایق ابتدایی، بهبودی بیشتر و عوارض کمتر خواهد داشت.

زمانی اهمیت انتقال بیماران سکته مغزی به بیمارستان از طریق اورژانس را مجددا یادآور شد و ابراز امیدواری کرد مسائل فرهنگی که در کشور مانع مهمی برای پیشرفت درمان های سکته مغزی به شمار می آید با فرهنگ سازی صحیح و توجه شهروندان، برطرف شود.

وی تصریح کرد: در زمینه نیروی متخصص در درمان سکته مغزی همچنان کمبود داریم ولی به اندازه کمبودهای فرهنگی، فاحش نیست و از طرف دیگر، متاسفانه در کشور ما فرهنگ و روحیه کار تیمی و گروهی بین بخش های مختلف که بتوانند بیمار را در سه ساعت اول به بیمارستان برسانند و درمان کنند آنگونه که انتظار می رود، وجود ندارد.

رئیس انجمن سکته مغزی ایران درعین حال به برخی اقدامات صورت گرفته برای درمان سکته مغزی در کشور طی دو سه سال اخیر اشاره کرد و گفت: در مرحله اول، ۵۵ بیمارستان در سطح کشور برای درمان سکته مغزی، تجهیز شدند و تلاش برای گسترش تعداد بیمارستانهاست.

وی افزود: علاوه بر این، TPA که داروی اصلی درمان سکته مغزی حاد است اصلا در فهرست داروهای رسمی کشور نبود که اخیرا در این فهرست قرار گرفته و حتی شامل بیمه شده است.

زمانی خاطرنشان کرد: یکی از معضلات بزرگی که سالهای گذشته در مسیر درمان سکته مغزی وجود داشت، قیمت گران و تهیه دشوار این داروها در سه ساعت اول سکته بود چون کسی با چند میلیون تومان پول در جیبش، سکته نمی کند که بتواند همان لحظه، هزینه سنگین این داروها را بپردازد و قرار گرفتن آن در فهرست داروهای بیمه ای، کمک بزرگی به درمان سکته مغزی بوده است.

این متخصص مغز و اعصاب به افراد توصیه کرد برای کاهش احتمال ابتلا به سکته مغزی، تحرک جسمانی، کاهش وزن، رژیم غذایی سالم و کم چرب و کم نمک و پرهیز از مصرف هرگونه دخانیات را در سبک زندگی خود جای دهند.

به گفته وی با رعایت موارد خود مراقبتی و همچنین ارتقای امکانات درمانی، میزان شیوع سکته مغزی در کشورهای پیشرفته دنیا به پنجمین علت مرگ سقوط پیدا کرده ولی متاسفانه در کشور ما همچنان دومین علت مرگ و میر است که می توان با درنظر گرفتن و اجرای چند نکته ساده، می توان لطمات و خسارتهای ناشی از سکته مغزی را به میزان چشمگیری کاهش داد.

درصورت اختلال و توقف خون رسانی به قسمتی از مغز، عملکرد طبیعی آن بخش دچار اختلال می شود که به این وضعیت، سکته مغزی می گویند.

در میان انواع سکته مغزی، 'ایسکمیک' رایج ترین نوع آنهاست که براثر لخته خونی که مانع عبور خون به رگهای مغز می شود رخ می دهد.

سکته 'هموراژیک' با وجود شیوع کمتر، احتمال کشندگی به مراتب بیشتری دارد و هنگامی رخ می دهد که یکی از رگ های ضعیف خونی در مغز فرد پاره شود که ضعیف شدن عروق، عمدتا براثر فشار خون بالا و کنترل نشده، بروز و ظهور پیدا می کند.

در حمله ایسکمی گذرا که به مینی سکته مغزی نیز معروف است، جریان خون به صورت گذرا و موقتی در بخشی از مغز فرد، دچار اختلال و ناهماهنگی می شود و علائمی شبیه به سکته مغزی واقعی دارد و به محض جریان دوباره خون، این علائم به طور طبیعی ناپدید می شوند.

صرفنظر از عوامل تاثیرگذاری مانند بالا رفتن سن، جنسیت و نژاد که از کنترل افراد خارج است، فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت و اضافه وزن، به احتمال سکته مغزی دامن می زند که می توان ضمن کنترل آنها و همچنین با داشتن رژیم غذایی سرشار از سبزی، میوه، غلات کامل و ماهی و ورزش منظم، این احتمال را به میزان شگفت انگیزی کاهش داد.