اعتیاد، بیماری لاعلاج یا علاج پذیر؟ این سوالی است که برای چند دهه ذهن پزشکان، کارشناسان و صاحب نظران را به خود مشغول کرده است؟ و هنوز هم بر سر این نظرکه اعتیاد درمان دارد یا خیر،اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد.

این اختلاف نظرهای صاحبنظران تا بدانجا پیش رفته است که هنوز نتوانسته ایم به اتفاق نظر جامعی درباره این نظریه درکشور برسیم .

برای پاسخ دادن به این سوال که بیماری اعتیاد قابل درمان است یا خیر؟ ابتدا باید تعریف جامعی از اعتیاد و فرد معتاد صورت پذیرد و سپس به درمان پذیر بودن یا نبودن آن پرداخته شود.

باید گفت که بسیاری از ما درک و شناخت صحیحی ازاعتیاد نداریم و و تصور می کنیم ، اعتیاد به راحتی با قطع مصرف ماده مخدر و یا اجتناب از رفتارهای معتاد گونه قابل درمان است در حالی که اعتیاد یک بیماری است. اما بیماری پیچیده که ابعاد و زوایای زیادی دارد و هنوز بسیاری از ابعاد آن ناشناخته باقی مانده است.

پزشکان هم معتقدند؛ اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی، اقتصادی است که بر اثر فعل وانفعال تدریجی بین بدن انسان ومواد شیمیائی تحت تأثیر یک سلسله شرایط و اوضاع واحوال خاص روانی، اقتصادی، اجتماعی و سنتی به وجود می آید.

«پرویز افشار» معاون کاهش تقاضا وتوسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر که با مقوله اعتیاد آشناست و سالها در این حوزه کار کارشناسی کرده است، اعتیاد را چنین تعریف می کند: اعتیاد، یعنی استمرار مصرف مخدر که در فرد استقرار یافته و فرد به مصرف آن وابستگی پیدا کرده باشد.

و اما فرد معتاد کیست؟ در تعریف این سوال هم باید بگوییم: فرد معتاد کسی است که در هیچ شرایطی، بیماری اعتیاد خود را باور ندارد و تصور می کند به راحتی قادر است بر رفتارها وعادت های معتادگونه خود فائق آید. فرد معتاد به طور مستمر اقدام به مصرف ماده مخدر می کند و توان رهایی از آن را از دست می دهد.

حال باید ببینیم آیا فرد معتاد قابل درمان است؟ مخالفان وموافقان چه می گویند؟

برخی کارشناسان معتقدند: اعتیاد، بیماری علاج ناپذیر است و این بیماری تا ابد همراه فرد معتاد خواهد بود.فرد معتاد به دلیل بیماری اعتیادش به مصرف ماده مخدر، قدرت زندگی عادی و سالم را در جامعه از دست می دهد و برای همیشه با بیماری خود درگیر خواهد بود.

«سیامک مره صدق» عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس دهم است؛ او یکی از مخالفان نظریه درمان پذیربودن بیماری اعتیاد به شمار می آید و و به عنوان فردی صاحب نظر بر لاعلاج بودن بیماری اعتیاد تاکید دارد.

مره صدق درپاسخ به سوال ایرنا مبنی براینکه آیا درمانی برای بیماری اعتیاد وجود دارد یا خیر؟ می گوید: «خیال شما راحت، خیال من هم راحت؛ اعتیاد درمان ندارد.» چیزی به اسم درمان اعتیاد نداریم. این واقعیتی است که همه باید بپذیریم .

این نماینده مجلس دهم اظهار می دارد: هنوز در درمان اعتیاد به موفقیتی دست نیافته ایم و در بهترین حالت، میزان موفقیت درمان اعتیاد در برترین کشورهای دنیا تنها یک تا ۲ درصد است.

اعتیاد به اعتقاد مره صدق، یک بیماری مزمن صعب العلاج است که علاجی برای آن وجود ندارد. اعتیاد، تومور نیست که پزشک بتواند آن را از بدن بیمار خارج کند.

و اما از سوی دیگر موافقان علاج شدن اعتیاد چه می گویند؟

صاحبنظران موافق با نظریه اعتیاد بیماری علاج پذیر ، می گویند: اعتیاد بیماری درمان پذیر است و فرد معتاد پس از بهبودی قادر است به زندگی عادی در جامعه بازگردد.

اینان معتقدند با آموزش واطلاع رسانی به افراد جامعه می توان از بروز این پدیده شوم در کشور جلوگیری کرد.

افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر یکی از کسانی است که بر درمان اعتیاد نظر موافق دارد.

وی معتقد است: درست است که طی سال های گذشته از مبحث پیشگیری از اعتیاد جامانده ایم و دچار عقب ماندگی هستیم اما با آموزش در حال جبران آن هستیم و تا سال ۹۶ عقب ماندگی ها را جبران می کنیم.

البته دسته سومی از صاحب نظران هم هستند که اعتیاد را اصلا بیماری نمی دانند. اینان معتقدند: افراد معتاد، بیمار نیستند که بر درمان آنها چاره ای اندیشید بلکه مجرمانی به شمار می آیند که به بهانه بیماری به جامعه آسیب وارد می کنند وباید برای دوری آنان از بطن جامعه متوسل به قانون شد و راه حلی یافت کرد.

این نظریه ها درحالی از سوی صاحب نظران مطرح است که هیچ یک از این گروه ها حاضر نیستند از نظریه خود روی برگردانند و به صورت ریشه ای به مقوله اعتیاد بپردازند.

در بررسی بیشتر این موضوع که آیا برای اعتیاد درمانی وجود دارد یا نه؟ و نیز تحلیل نظریه های ارائه شده؛ مقوله اعتیاد را از دیدگاه جامعه شناسی مورد بررسی قرار دادیم و با دکتر «حسین حجت پناه »، جامعه شناس فرهنگی و مدرس دانشگاه به گفت وگو نشستیم.

حجت پناه با انتقاد به نظریه های مطروحه درباره درمان پذیری و یا لاعلاج بودن اعتیاد می گوید: در هر سه نظریه ارائه شده، شاهد قطبی فکر کردن صاحبان نظریه ها هستیم. متاسفانه این نظریه ها با واقعیت های جامعه بیگانه اند.

این جامعه شناس فرهنگی در عین حال، اعتیاد را مقوله ای درمان پذیر می داند و می افزاید: این که به طور قطع بگوییم برای اعتیاد درمانی وجود ندارد ادعایی نادرست است چرا که اکنون شاهد افرادی در جامعه ایم که دوره ای معتاد بوده اند و اینک پس از بهبودی کامل به افراد مفید و کارآمد در جامعه تبدیل شده اند.

حجت پناه معتقد است: اعتیاد همانند هر مساله اجتماعی نباید جدای از شرایط جامعه در نظر گرفته شود چرا که مسایل اجتماعی و شرایط اجتماعی پیوستگی شدیدی با یکدیگر دارند. در جامعه ای که همبستگی مکانیکی(جامعه ای با شباهت و همانندی زیاد در افراد) باشد و وجدان جمعی، قوی باشد با معتاد به وسیله حقوق تنبیهی برخورد می شود.اما اگر همبستگی ارگانیکی (جامعه ای با تمایز و ناهمسانی زیاد در افراد) باشد، مبنا حقوق ترمیمی است. هر چند تفاوت های فردی و آمادگی روانی افراد برای اعتیاد بسیار مهم است، اما شرایط اجتماعی، متغیر اصلی تری نسبت به خصوصیات فردی و روان شناختی به شمار می آید ؛به همین دلیل در مطالعه مساله اعتیاد باید تاریخ اجتماعی اعتیاد و عوامل شکل دهنده و گسترش دهنده آن مدنظر قرار گیرد.

وی به پیشینه دور اعتیاد در کشور اشاره کرده ومی گوید: معتقدم پیش از ارائه هر نظریه ای درباره اعتیاد ، ابتدا باید گونه شناسی لازم درباره این مقوله انجام شود.

حجت پناه با بیان اینکه امروزه شاهد گونه های متفاوتی از اعتیاد در جامعه از لحاظ سن، جنس وحتی الگوی مصرف هستیم، اظهار می دارد : امروزه مصرف ماده مخدر سنتی تا حد زیادی جای خود را به مواد محرک صنعتی داده است و باید به این موضوع از لحاظ جامعه شناختی بطور دقیق پرداخته شود؛ ضمن اینکه مواد صنعتی دارای تنوع زیاد است و نمی توان با یک نگاه به همه انها نگریست.

در پایان باید گفت با توجه به پیچیدگی های پدیده خانمان براندازاعتیاد و نیز نظریه های مطروحه درباره این معضل اجتماعی، به نظرمی رسد که شناخت دقیقی ازاعتیاد در کشور وجود ندارد ونظریه های ارائه شده صاحب نظران نیز به لحاظ عدم شناخت همه جانبه از این معضل اجتماعی باشد.

به همین منظور لازم است پیش ازهراقدامی برای حل این معضل و درمان آن، ابتدا اعتیاد را شناخت و زوایای پنهان آن را شناسایی کرد. همچنین می توان با آموزش به اقشار مختلف جامعه به ویژه به جوانان و نوجوانان از تبعات سوء آن در جامعه جلوگیری کرد.

از سوی دیگر درمان اعتیاد نیازمند عزم ملی در کشور است بنابراین لازم است تا همه دستگاه های با همیاری یکدیگر وعزم ملی، برای درمان و پیشگیری از اعتیاد در کشور گام بردارند.

در زمان حاضر یک میلیون و ۳۲۵ هزار تن در کشور با مشکل اعتیاد مواجه اند.