(کاوک آماس یا سینوزیت) به انگلیسی: (Sinusitis)  آماس حاد یا مزمن لایه مخاطی در یک یا چند حفره اطراف بینی است.

سینوس ها حفره های مملو از هوا در استخوان های جمجمه و صورت هستند. هر عاملی که موجب پرشدن و گرفتگی آن ها توسط موکوس یا چرک شود، سینوزیت ایجاد خواهد کرد. سرماخوردگی، حساسیت و انحراف تیغه بینی از عوامل این بیماری هستند. درد، تب خفیف، ترشحات بینی و حلق خصوصاً در صبح ها از علائم این بیماری هستند سردردهای صبح گاهی در زمان بیدار شدن از خواب به صورت کاملاً مشخص به وجود مشکلی در سینوس اشاره دارد.

همچنین درد در پیشانی، در محل سینوس های پیشانی در زمان لمس، درد در فک و دندان های بالایی و دردناکی گونه ها در زمان لمس کردن (در اثر عفونت سینوس های فک بالا)، تورم یا درد بافت اطراف چشم ها یا کناره های بینی، اختلال در حس بویایی و گرفتگی بینی از دیگر نشانه های بیماری هستند.

همچنین آسیب فعالیت مژک های ریز حلق و بینی در افرادی که سیگار می کشند و یا کسانی که در محیطی با آلودگی هوای شدید زندگی می کنند موجب خشکی مخاط بینی و سینوس ها و در نهایت عفونت سینوس می شود. شنا کردن و خصوصاً شیرجه زدن در استخرهای آلوده که آب آلوده با فشار وارد حفرات سینوس ها شود ممکن است منجر به عفونت سینوس ها شود. سینوزیت هوایی به دنبال تغییرات فشار هوا در پروازهای با ارتفاع زیاد می تواند موجب انسداد سوراخ های سینوس ها و ایجاد فشار منفی و ترشح در سینوس ها و بالاخره سینوزیت شود.

در بسیاری از موارد ممکن است سینوزیت ناشی از آلرژی با سینوزیت عفونی اشتباه شود. به طور معمول گرفتگی ناشی از آلرژی را رینیت آلرژیک می نامند و پزشکان از نامیدن سینوزیت بر آن دوری می کنند. همچنین گاه میگرن با سردردهای سینوزیتی اشتباه گرفته شود سینوزیت می تواند در کودکان با سنین مختلف، نشانه های متفاوتی ایجاد کند. کودکان کم سن تر بیشتر نشانه های شبیه به سرماخوردگی دارند که شامل آبریزش و گرفتگی بینی و تب ملایم می شود.

♦  دسته بندی سینوزیت

در هر طرف صورت ۴ عدد سینوس وجود دارد که عبارت اند از:

۱– سینوس فکی (maxillary sinuses) : در زیر چشم و در استخوان گونه واقع است. سینوزیت فکی باعث ایجاد درد و احساس فشار در گونه ها می شود (دندان درد و سردرد).

۲– سینوس پیشانی (frontal sinuses) : در بالای چشم و در استخوان پیشانی قرار دارد. سینوس های پیشانی تا سن ۵-۱۰ سالگی وجود ندارند. این سینوس ها از سن ۷ سالگی به بعد پدید می آیند. سینوزیت پیشانی باعث ایجاد درد و احساس فشار در بالای چشم ها می شود (سردرد).

۳–سینوس پرویزنی (ethmoid sinuses) : بین چشم و بینی و در استخوان پرویزنی واقع است. سینوس های فکی و پرویزنی از بدو تولد وجود داشته و تا ۱۸ سالگی به رشد خود ادامه می دهند. سینوزیت پرویزنی باعث ایجاد درد و احساس فشار بین بینی و چشم ها می شود (سردرد).

۴– سینوس شب پره ای (sphenoid sinuses): در پشت سینوس پرویزنی و چشم و در مرکز استخوان جمجمه، زیر غده هیپوفیز قرار دارد. سینوسهای شب پره ای در سنین بلوغ ظاهر می گردند. سینوزیت شب پره ای باعث ایجاد درد و احساس فشار پشت چشم ها می شود.

♦  براساس دوره

سینوزیت براساس دوره بیماری به سه دسته حاد (کم تر از ۴ هفته)، زیرحاد (۴ تا ۸ هفته) و مزمن (بیش تر از ۸ هفته) تقسیم می شود.

♦  سینوزیت حاد

♦  علت و سازوکار بیماری

ریشه عفونت حاد سینوسی مانند عفونت گوش میانی (otitis media) است. در حالت عادی گوش میانی و سینوس ها استریل هستند، اما در نزدیکی آن ها در دهان و بینی باکتری های گوناگونی می زیند.

در شرایط عادی، مژک های ریز مخاط را در طول پوشش بینی و مجراهای تنفسی حرکت می دهند و سینوس ها را پاک نگاه می دارند. این مژک های ضربان دار با حرکات ریتمیک به سمت عقب و جلو به مانند یک جاروب میکروسکوپی موکوس، میکروب ها، ذرات محرک، گردوغبار و مواد حساسیت زا را به دام انداخته و به سمت سوراخ های بینی و یا پشت حلق و معده می رانند هنگامی که عملکرد این مژک ها مختل شود، عفونت می تواند مستقر شود.

در پی یک سرماخوردگی معمولی، کاهش عملکرد مژک ها ممکن است به باکتری ها اجازه دهد که در سطوح غشای مخاطی سینوس ها باقی بمانند و سینوس چرکین ایجاد کنند. ارگانیسم های ایجادکننده سینوزیت شامل  Haemophilus influenzae، Streptococcus pneumoniae، Staphylococcus aureus، Streptococcus pyogenes و بسیاری از باکتری های بی هوازی حساس-به-پنیسیلینِ دیگر هستند منشأ سینوزیت همچنین می تواند وجود دندان عفونی باشد.

♦  پیشگیری

برای دچارنشدن به سینوزیت به هنگام ابتلا به سرماخوردگی و یا حمله های آلرژیک باید سینوس هارا در این مواقع مرتب پاک کرد

• استفاده از داروهای ضد احتقان خوراکی و یا قطره یا افشانه ضد احتقان بینی (برای دوره کوتاه)
• فین کردن و پاکیزه نگاه داشتن بینی از ترشحات
• نوشیدن آب به مقدار زیاد برای رقیق ماندن ترشح های بینی
• پرهیز از مسافرت های هوایی در موقع ابتلا به سرماخوردگی و آلرژی
• پرهیز از مواد آلرژی زا در صورت مبتلا بودن به آلرژی و استفاده از آنتی هیستامین و افشانه بینی برای کنترل آلرژی

با استفاده از روش هایی می توان خطر ابتلا به سینوزیت را به خصوص در افرادی که مستعد بیماری هستند، کاهش داد:

• مرطوب نگه داشتن هوای منزل
• استفاده از جاروبرقی  هایی که فیلتر هوا دارند
• دوری از حیوانات خانگی
• در صورت داشتن آلرژی، گذراندن یک دوره درمان ضدآلرژی به صورت تزریقی
• نکشیدن سیگار
• مصرف  ننمودن الکل
• استفاده از افشانه های ضداحتقان پیش از شنا یا غواصی

♦  نشانه ها

نشانه های مشترک شامل درد صورت، سردرد، و تب در پی بیماری پیشین ویروسی دستگاه تنفس بالایی هستند. در معاینات فیزیکی، افراد مبتلا به سینوزیت، معمولاً دارای تب، ترشح بینی، و حساس شدن سینوس ها هستند. نتیجه معاینه می تواند توسط عکس برداری اشعه اکس از سینوس ها و کشت مواد به دست آمده از سینوس ها تأیید شود.

♦  درمان

درمان سینوزیت حاد در وهله اول بر رفع عفونت ارگانیسم با استفاده از آنتی بیوتیک های سیستمی مانند پنسیلین و ترغیب زهکشی سینوس ها با استفاده از قطره های رگ تنگ کنِ (vasoconstrictor) بینی و مواد تنفسی است. اگر عفونت پابرجاماند، چرک موجود در هر سینوس ممکن است نیاز باشد که توسط یک جراحی جزئی که به نام لاواژ (lavage) شناخته می شود، که در آن سینوس ها توسط آب یا محلول آب نمک شستشو می شوند، برطرف شود.

♦  سینوزیت مزمن

♦  علت و سازوکار بیماری

سینوزیت مزمن ممکن است به دنبال حمله های پی درپی یا نادیده انگاشته شده سینوزیت حاد بروز کند، به ویژه در صورت وجود نقص های تنفسی یا زهکشی به دلیل پلیپ های بینی یا مجراهای بسته شده سینوسی. سینوزیت مزمن همچنین ممکن است به دلیل آلرژی به موادی مانند قارچ ها یا گرده ها ایجاد شود.

♦  پیشگیری

درمان مناسب سینوزیت چرکی زیرحاد بهترین روش برای پیشگیری از سینوزیت مزمن چرکی است.

♦  نشانه ها

نشانه های سینوزیت مزمن شامل گرایش به سرماخوردگی، تخلیه چرکین بینی، مشکل در تنفس، ازدست دادن بویایی، و گهگاه سردرد هستند باید توجه داشت که در بسیاری از موارد سردردهای سینوزیتی در واقع میگرن هستند.

♦  درمان

برای درمان سینوزیت مزمن در ابتدا از آنتی بیوتیک ها (از جمله کواموکسی کلاو)، کشت ارگانیسم ها (باکتری ها یا غیره) و لاواژ استفاده می شود.

اگر درمان با آنتی بیوتیک یا لاواژ مکرر شرایط را بهبود نبخشید، اسپری های استروئیدی ممکن است برای بهبود ورم و آنتی هیستامین ها برای بهبود واکنش های آلرژیک تجویز شوند. البته آنتی هیستامین ها به عنوان یک عارضه، می توانند موجب ترشح موکوس خشک و غلیظ شوند در حالت های شدید جراحی اِندوسکوپیک ممکن است برای برطرف سازی گرفتگی ها نیاز باشد.