(مننژیت) نام علمی: Meningitis)  یا سرسام( نام فارسی به معنی (آماس سر، التهاب پرده های محافظی) می باشد که مغز و نخاع را پوشانده اند و بطور مشترک مننژ یا شامه گان نامیده می شونداین التهاب ممکن است عامل ویروسی، باکتریایی، یا سایر ریزاندامگان داشته باشد، و در موارد کمتری در اثر تجویز داروهای خاصی به وجود آید مننژیت می تواند به دلیل نزدیکی التهاب به مغز و نخاع، زندگی بیمار را به خطر اندازد؛ بنابراین این شرایط را تحت عنوان فوریت پزشکی دسته بندی می کنند.

رایج ترین نشانه های مننژیت سردرد و خشکی گردن همراه با تب، گیجی یا هشیاری دگرگون شده، استفراغ، و (ناتوانی در تحمل نور، نور هراسی) یا (صداهای بلند، صدا هراسی) می باشد. معمولاً در کودکان فقط نشانه های غیراختصاصی مانند تحریک پذیری و خواب آلودگی مشاهده می شود. اگر ضایعه پوستی مشاهده شود، ممکن است نشان دهنده علت مشخصی برای مننژیت باشد؛ مثلاً، مننژیت در اثر باکتری مننگوکک ممکن است همراه با ضایعه پوستی مشخصی باشد.

با یک بزل کمری می توان مننژیت را تشخیص داد یا از بروز آن جلوگیری کرد. یک سوزن وارد مجرای نخاعی می شود تانمونه ای از مایع مغزی- نخاعیCSF، که مغز و نخاع را احاطه کرده است، برداشته شود. CSF  در آزمایشگاه تشخیص طبی آزمایش می شود اولین درمان در مننژیت حاد شامل تجویز آنتی بیوتیک و گاهی داروهای ضدویروس متناسب می باشد.

همچنین می توان از کورتیکواستروئید برای جلوگیری از عوارض التهاب شدید استفاده کرد مننژیت ممکن است منجر به عوارض طولانی مدت جدی مانند ناشنوایی، صرع، هیدروسفالی، و کسری های شناختی شود، به ویژه اگر به سرعت درمان نشود برخی انواع مننژیت (مانند انواعی که همراه با عفونت های مننگوکک، "هموفیلوس آنفولانزا" نوع ب، پنوموکک، یا ویروس گوشک، می باشد) را می توان با ایمنی سازی پیش گیری کرد.

♦  علائم و نشانه ها

♦  ویژگی های بالینی

در بزرگسالان، رایج ترین نشانه مننژیت سردرد شدید است که در حدود ۹۰٪ از مننژیت های باکتریایی رخ می دهد و همراه با خشکی پس گردن (ناتوانی در انعطاف راحت گردن به سمت جلو به دلیل افزایش سفتی گردن و خشک شدگی) است  نشانه های تشخیصی سه گانه کلاسیک عبارتند از خشکی پس گردن، تب شدید ناگهانی، و وضعیت ذهن دگرگون شده؛ البته هر سه مورد همزمان فقط در ۴۶-۴۴٪ درصد از موارد مننژیت باکتریایی وجود دارد اگر هیچیک از علائم وجود نداشته باشد، مننژیت کاملاً نامحتمل است سایر علائم رایج در همراهی مننژیت عبارتند از (نورهراسی، عدم تحمل نور زیاد) یا (صداهراسی، عدم تحمل صداهای بلند).

کودکان در سنین پایین معمولاً نشانه های ذکرشده را ندارند، و فقط ممکن است تحریک پذیر شوند و مریض به نظر آیند. نرمه سر، بخش نرم در بالای جمجمه کودک ممکن است در نوزدان تا ۶  ماهه برآمده شود. سایر ویژگی هایی که مننژیت را در کودکان از سایر بیماری های کم خطرتر متمایز می کند عبارتند از پادرد، سردی دست ها و پاها، و رنگ پوست غیرطبیعی می باشد.

خشکی پس گردن در ۷۰٪ مننژیت های باکتریایی در بزرگسالان رخ می دهد سایر علائم مننژیت شامل وجود علامت کرینگ مثبت یا علامت برودژینسکی می باشد. علامت کرینگ به این صورت تشخیص داده می شود که شخص طاق باز خوابیده، و مفصل ران و زانو ۹۰  درجه انعطاف یافته اند. در شخصی که علامت کرینگ مثبت دارد، درد موجب محدود شدن کشش راحت زانو می شود. علامت مثبت برودژینسکی وقتی رخ می دهد که انعطاف گردن موجب انعطاف غیرارادی زانو و مفصل ران می شود.

اگرچه علائم کرینگ و برودژینسکی هردو معمولاً برای آزمایش مننژیت به کار می روند، حساسیت این آزمون ها محدود است. البته این دو دقت بسیار خوبی برای مننژیت دارند: این نشانه ها به ندرت در سایر بیماری ها رخ می دهند آزمون دیگری به نام «آزمایش فشار تکانه ای» به تعیین وجود یا عدم وجود مننژیت در تب و سردرد گزارش شده کمک می کند. از فرد خواسته می شود تا سرش را به صورت افقی به سرعت بچرخاند؛ اگر این کار موجب بدتر شدن سردرد نشد، مننژیت نامحتمل است.

(مننژیت ایجاد شده توسط باکتری «نایسریا مننژیتیدیس» که به نام «مننژیت مننگوکک» معروف است) را می توان به دلیل گسترش سریع ضایعه پوستی ناشی از خون مردگی که ممکن است بر سایر علائم تقدم داشته باشد، از مننژیت های ایجاد شده با عوامل دیگر متمایز کرد این ضایعه پوستی شامل تعداد زیادی لکه های ریز و غیرطبیعی بنفش یا قرمز («ابره») بر روی بالا تنه، انتهای دست و پا، غشاهای مخاطی، ملتحمه چشم، و (گاهی) کف دست یا کف پا می باشد.

این ضایعه پوستی رنگ پریده نمی شود؛ وقتی با انگشت یا ته لیوان آن را فشار بدهیم، قرمزی از بین نمی رود. اگرچه این ضایعه پوستی الزاماً در مننژیت مننگوکک وجود ندارد، نسبتاً خاص همین بیماری است؛ البته گاهی هم در مننژیت ایجاد شده با سایر باکتری ها وجود دارد سایر علامت های مننژیت ممکن است شامل علائم بیماری دست، پا و دهان و تبخال های اندام تناسلی باشد که هردو همراه با انواع مننژیت های ویروسی هستند.

♦  عوارض اولیه

شارلوت کلورلی-بیسمن مبتلا به مننژیت مننگوکک حاد در کودکی؛ در مورد او ضایعه پوستی ناشی از خون مردگی بدل به قانقاریا شد و قطع عضو تمام اعضا ضروری شد. او از بیماری نجات یافت و بدل به نمونه ای برای برنامه واکسیناسیون مننژیت در نیوزیلند شد.

مشکلات دیگری هم ممکن است در مراحل اولیه بیماری رخ دهد. این مشکلات ممکن است نیاز به درمانی خاص داشته باشد، و گاهی نشان دهنده بیماری وخیم یا پیش آگهی بدتری است. عفونت ممکن است شروع کننده مسمومیت عفونی باشد، یک سندروم واکنشی التهابی در بدن از افت فشار خون، تپش سریع قلب، دمای بالا یا پایین غیرطبیعی بدن، و تنفس سریع. در مرحله اول ممکن است فشار خون بسیار پایین اتفاق بیفتد، به ویژه اما نه منحصر به مننژیت مننگوکک؛

این مسئله ممکن است موجب نرسیدن خون کافی به سایر اندام ها شود انعقاد درون رگی منتشر، فعالیت بیش از حد لخته شدن خون، ممکن است مانع جریان خون به اندام ها شود و در مقابل خطر خونریزی را افزایش دهد. قانقاریا اندام ها ممکن است در بیماری مننگوکک رخ بدهد عفونت های شدید مننگوکک و پنوموکک ممکن است منجر به خونریزی غدد فوق کلیوی شده و به سندروم واترهوس-فردریشن ختم شود که اغلب کشنده است.

بافت های مغز ممکن است متورم شوند، فشار داخل جمجمه ممکن است افزایش یابد و مغز متورم شده ممکن است از طریق بستر جمجمه دچار فتق شود. این اتفاق را می توان از طریق کاهش سطح هوشیاری، از دست رفتن واکنش مردمک به نور، و وضع اندامی غیرطبیعی مشاهده کرد تشنج ممکن است به دلایل مختلف اتفاق بیفتد؛

در کودکان، تشنج در مراحل اولیه مننژیت رایج است (در ۳۰٪ موارد) و لزوماً نشانگر عاملی اساسی نیست تشنج ممکن است در نتیجه فشار افزایش یافته و مناطقی از بافت مغز که ملتهب شده است باشد تشنج موضعی تشنجی که یک اندام یا بخش از بدن را درگیر می کند، تشنج پایدار، تشنج دیر به دیر و مواردی که نمی توان به آسانی با دارو کنترلشان کرد نشان دهنده نتیجه ضعیف تری در درازمدت هستند.

التهاب مننژها ممکن است منجر به وضعیت غیرطبیعی در اعصاب جمجمه ای شود، گروهی از اعصاب که از ساقه مغز شروع شده و مناطق سر و گردن را تغذیه می کنند و در کنار سایر عملکردها، حرکات چشم، حرکات صورت، و شنوایی را کنترل می کنند علائم دیداری و از دست رفتن شنوایی ممکن است پس از مرحله ای مننژیت ادامه یابد التهاب مغز) آنسفالیت) یا (عروق خونی آن) (واسکولیتیس مغزی)، (به همراه شکل گرفتن لخته های خونی در رگ ها) (ترومبوز سیاهرگی مغزی) ممکن است منجر به ضعف، از دست رفتن حواس، یا حرکت و عملکرد غیرطبیعی بخشی از بدن که در ارتباط با قسمت آسیب دیده مغز می باشد شود.

♦  عوامل

مننژیت معمولاً به علت عفونت با ریزاندامگان عارض می شود. اکثر عفونت ها به دلیل ویروس است و باکتری، قارچ، و تک یاخته ها علت های رایج بعدی هستند اصطلاح مننژیت بدون عفونت به مواردی از مننژیت گفته می شود که در آن ها هیچ گونه عفونت باکتریایی قابل تشخیص نیست.

این نوع مننژیت معمولاً علتی ویروسی دارد، اما ممکن است به دلیل عفونت باکتریایی باشد که بخشی از آن درمان شده است، وقتی که باکتری از مننژها ناپدید می شود یا پاتوژن ها فضایی متصل به مننژها را عفونی می کنند (مثلاً سینوزیت، التهاب غشاء داخلی قلب ، عفونت دریچه های قلب که خوشه های کوچکی از باکتری را در جریان خون پخش می کند) ممکن است علت مننژیت بدون عفونت باشد.

همچنین ممکن است مننژیت بدون عفونت در نتیجه عفونت با اسپیروکت ها باشد، (نوعی باکتری که دارای )ترپونیما پالیدوم) (عامل سیفلیس و بورلیا بورگدورفری» که برای ایجاد بیماری لایم شناخته شده است) است. (ممکن است با مننژیت در مالاریای مغزی مالاریایی که مغز را عفونی می کند) رو به رو شویم یا مننژیت آمیبی، مننژیتی که به دلیل عفونت با آمیب هایی مانند »ناگلریا فولری» به وجود می آید، که در منابع آب شیرین وجود دارند.

♦  باکتریایی

نوع باکتری که موجب مننژیت باکتریایی می شود براساس گروه سنی فرد مبتلا متفاوت است.

• در کودکان نارس و نوزادان تا سه ماه، عوامل رایج عبارتند از:  گروه) B استروپتوکک ها) نوع فرعی III که معمولاً در مهبل ساکن است و معمولاً عامل اصلی در طول هفته اول زندگی است و باکتری هایی که معمولاً در دستگاه گوارش ساکن هستند مانند (اشریشیا کولای» (حامل آنتی ژن K1) «لیستریا مونوسیتوژن( سروتایپ IVb) می تواند بر نوزادان تأثیر گذاشته و به شکل اپیدمی اتفاق بیفتد.)
• کودکان در سن بالاتر اغلب تحت تأثیر (نایسریا مننژیتیدیس) (مننگوکک) و (استروپتوکک پنومونیه سروتایپ های ۶، ۹، ۱۴، ۱۸ و ۲۳) قرار می گیرند و کودکان زیر پنج سال تحت تأثیر (گروه B هموفیلوس آنفولانزا (در کشورهایی که واکسیناسیون وجود ندارد قرار می گیرند.
• در بزرگسالان، )نایسریا مننژیتیدیس (  و (استروپتوکک پنومونیه ( به صورت مشترک عامل ۸۰٪ موارد مننژیت باکتریایی هستند. خطر آلودگی با (لیستریا مونوسیتوژن) در افراد بالای ۵۰ سال افزایش می یابد معرفی واکسن پنوموکک موجب کاهش میزان مننژیت پنوموکک در کودکان و بزرگسالان شده است.

ترومای جمجمه ای جدید می تواند به صورت بالقوه به باکتری حفره بینی امکان ورود به فضای مننژی را بدهد. سایر ابزارهای به کار رفته در مغز و مننژ مانند شنت مغزی، مایع گذر خارج از شکمچه مغز یا مخزن اومایا، نیز به همین ترتیب خطر افزایش یافته ای برای مننژیت به همراه دارند.

در این موارد احتمال بیشتر این است که افراد با استافیلوکوک، شبه تک میله، و سایر باکتری های گرم-منفی آلوده شوند همچنین این پاتوژن ها در افراد با سیستم ایمنی ناقص با مننژیت در ارتباط هستند عفونتی در قسمت سر یا گردن، مانند عفونت گوش میانی یا عفونت استخوان پس گوش در افراد کمی ممکن است منجر به مننژیت شود دریافت کنندگان کاشت حلزونی برای ضعف شنوایی بیشتر در خطر مننژیت پنوموکک هستند.

مننژیت سلی، که مننژیت ناشی از)  میکوباکتریوم سل) است، در میان اهالی کشورهایی رایج تر است که سل در آن جا بوم گیر است، و البته در افراد با مشکلات ایمنی، مانند ایدز، هم اتفاق می افتد.

مننژیت باکتریایی عود کننده ممکن است به علت نقص های ادامه دار کالبدشناختی، چه مادرزادی و چه اکتسابی، یا به دلیل اختلالات سیستم ایمنی باشد نقص های کالبدشناختی امکان پیوستگی میان محیط بیرون و سیستم عصبی را می دهد. رایج ترین علت مننژیت عود کننده، شکستگی جمجمه است به خصوص شکستگی هایی که بر پایین جمجمه تأثیر می گذارند یا تا سینوس ها و هرم خاره ای کشیده می شوند حدود ۵۹٪ از موارد مننژیت های عود کننده به دلیل چنین شرایط غیرطبیعی کالبدشناختی است، ۳۶٪ به دلیل نقص های ایمنی است (مانند نقص مکمل، که به ویژه مستعد مننژیت مننگوکک عود کننده است)، و ۵٪ به دلیل عفونت در بخش های مجاور مننژهاست.

♦  ویروسی

ویروس هایی که عامل مننژیت هستند عبارتند از (آنتروویروس، ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۲ (و (نوع ۲ با رواجی کمتر)، (ویروس زونا (که به عامل آبله مرغان و زونا شناخته می شود، ویروس اوریون، اچ آی وی، و ال سی ام وی.

♦  قارچی

تعدادی عامل خطر برای مننژیت قارچی وجود دارد، شامل ایمنی فرونشانی (مثلاً پس از پیوند اعضا)، ایدز، و از دست رفتن ایمنی همراه با افزایش سن ین مورد در افرادی که سیستم ایمنی طبیعی دارند، رایج نیست اما با آلودگی دارویی اتفاق افتاده است علائم در آغاز تدریجی تر هستند، و سردرد و تب چند هفته قبل از تشخیص به وجود می آید رایج ترین مننژیت قارچی مننژیت کریپتوکوکال به علت «کریپتوکوکوزیس» است تخمین زده می شود که در آفریقا، مننژیت کریپتوکوکال، رایج ترین علت مننژیت است و دلیل ۲۵-۲۰٪ مرگ و میر مربوط به ایدز در آفریقا می باشد سایر عوامل قارچی عبارتند از گونه های (هیستوپلاسما کپسولاتو) (کوکیدیودس ایمیتی (، (بلاستومایسس درماتیتیدیس)، و (کاندیدا)

♦  انگلی

معمولاً احتمال عامل انگلی در زمان نفوذ (ائوزینوفیل نوعی گلبول سفید) در (CSF) می رود. رایج ترین انگل های حاضر عبارتند از) :آنژیوسترونژیلوس)، (کانتونسیس(، )گناتوستوما)، (اسپینیژروم( )شیستوزوم (و شرایط (کسیتیکروکوسیس)، (تاکسوکاریاسیس)، (بایلیساسکاریس)، (پاراگونیمیاسیس)، و تعدادی عفونت ها و شرایط غیرعفونی کمتر رایج.

♦  غیرعفونی

مننژیت ممکن است در نتیجه علت های متعدد غیرعفونی به وجود بیاید: (گسترش سرطان به مننژیت ((مننژیت نئوپلاستیک) یا بدخیم و داروهای خاص (به ویژه داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، آنتی بیوتیک، و ایمونو گلوبولین) همچنین ممکن است در اثر شرایط التهابی متنوعی باشد، مانند (سارکوئیدوز (که آن گاه به آن (سارکوئیدوز) عصبی گفته می شود، اختلال های بافت های پیوندی مانند (لوپوس منتشر، و گونه های خاصی از التهاب رگ (شرایط التهاب (دیواره رگ های خونی)، مانند بیماری راه ابریشم کیست بشره ای و کیست شبه پوستی می توانند با رهاسازی ماده تحریک کننده در فضای غشای پرده عنکبوتیه موجب مننژیت شوند.

مننژیت مولارت سندرومی از مراحل مننژیت های غیرعفونی است؛ گمان بر این است که عامل آن ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۲ می باشد. در موارد نادری، میگرن ممکن است عامل مننژیت شود، اما معمولاً این تشخیص زمانی انجام می شود که سایر عوامل از بین رفته باشند.

♦  ساز و کار

مننژها از سه غشاء تشکیل شده اند که، همراه با مایع مغزی-نخاعی، مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) را احاطه کرده و از آن ها محافظت می کنند. نرم شامه غشاء بسیار ظریف و ناتراوایی است که محکم به سطح مغز چسبیده است و روی تمام شیارها وجود دارد. (غشاء عنکبوتیه که به دلیل شباهتش به تار عنکبوت این گونه نامگذاری شده است)، کیسه ای است به صورتی ناپایدار بالای نرم شامه قرار گرفته است. فضای تحت غشاء عنکبوتیه دو غشاء عنکبوتیه و نرم شامه را از هم جدا می کند و با مایع مغزی-نخاعی پر شده است. بیرونی ترین غشاء، سخت شامه است که غشایی ضخیم و بادوام می باشد و هم به غشاء عنکبوتیه و هم به جمجمه چسبیده است.

در مننژیت باکتریایی، باکتری ها از یکی از این دو راه به مننژها می رسند: از طریق جریان خون یا از طریق تماس مستقیم بین مننژها و حفره بینی یا پوست. در اکثر موارد، مننژیت همراه با حمله اندامگانی که در سطوح مخاطی مانند حفره بینی زندگی می کنند، به جریان خون است. این اتفاق اغلب با عفونت ویروسی از قبل همراه است که سد طبیعی ایجاد شده توسط غشاء مخاطی را از بین می برد. وقتی که باکتری ها وارد جریان خون شوند، در مکان هایی که سد خونی-مغزی آسیب پذیر است – مانند شبکهق مشیمیه – به فضای زیر غشاء عنکبوتیه وارد می شوند.

مننژیت در ۲۵٪ نوزادان با عفونت های ناشی از استروپتوکک های گروه B موجود در جریان خون اتفاق می افتد؛ این عارضه در بزرگسالان کمتر رایج است آلودگی مستقیم مایع مغزی-نخاعی ممکن است در اثر ابزارهای کارگذاشته شده درون بدن، شکستگی های جمجمه، یا عفونت حلق و بینی یا سینوس های بینی که با فضای زیر غشاء عنکبوتیه تشکیل یک دستگاه تار عصبی را داده اند رخ بدهد (به قسمت قبل رجوع کنید)؛ گاهی نقص های مادرزادی در سخت شامه را می توان تشخیص داد.

التهاب گسترده که در طول در فضای زیر غشاء عنکبوتیه رخ می دهد، نتیجه مستقیم عفونت باکتریایی نیست بلکه بیشتر می توان آن را به واکنش های سیستم ایمنی نسبت به ورود باکتری به سیستم عصبی مرکزی نسبت داد. وقتی اجزای غشاء سلولی باکتریایی توسط سلول های ایمنی مغز (آستروسیت و میکروگلیال) شناسایی می شوند، با آزاد کردن مقادیر زیادی سیتوکین، واسطه های هورمون شکلی که سایر سلول های ایمنی را به کار می گیرند و بافت های دیگر را تحریک می کنند تا در واکنشی ایمنی شرکت کنند، واکنش نشان می دهند.

(سد خونی- مغزی تراواتر می شود که منجر به ادم مغزی وازوژنیک تورم مغز به دلیل نشت مایع از رگ های خونی) می شود. تعداد زیادی گلبول سفید به CSF وارد می شوند و موجب التهاب مننژها شده و منجر به (ادم بینابینی تورم به دلیل مایع میان سلول ها) می شوند. علاوه بر این، خود دیواره رگ های خونی هم ملتهب می شود (التهاب رگ های مغزی) که منجر به جریان خون کاهش یافته و نوع سومی از ادم، ادم سیتو تاکسیک، می شود.

هر سه نوع ادم مغزی منجر به افزایش فشار داخل جمجمه ای می شود؛ معنای این مسئله که اغلب همراه با فشار خون افت کرده حاصل از عفونت حاد است این می باشد که خون سخت تر می تواند وارد مغز شود، در نتیجه سلول های مغز از اکسیژن محروم می مانند و دچار مرگ برنامه ریزی شده یاخته (مرگ سلول) می شوند مشخص شده است که به کارگیری آنتی بیوتیک ممکن است درابتدا، با افزایش میزان محصولات باکتریایی سلول غشا که از طریق نابودی باکتری ها آزاد می شوند، روند فوق الذکر را بدتر کند. درمان ها خاص مانند استفاده از کورتیکواستروئید با هدف تعدیل پاسخ سیستم ایمنی به این فرایند به کار می رود.

♦  آزمایش خون و تصویربرداری

برای کسی که مشکوک به مننژیت است، آزمایش خون برای نشان گرهای التهاب انجام می شود (مثلاً پروتئین C واکنشی، شمارش کامل خون)، و نیز کشت خون.

مهمترین آزمایش برای تشخیص یا رد کردن مننژیت، بررسی مایع مغزی-نخاعی از طریق سوراخ کمری می باشد (LP)، برداشت مایع نخاع) البته اگر توده ای (تومور یا ورم) در مغز باشد یا فشار درون جمجمه ای (ICP) بالا رفته باشد نباید از سوراخ کمری استفاده کرد چرا که ممکن است منجر به فتق دار شدن مغز شود. اگر فرد در معرض خطر توده یا ICP بالارفته باشد (آسیب جدید به سر، مشکل شناخته شده در سیستم ایمنی، نشانه های عصب شناختی موضعی، یا نشانه هایی بر ICP بالارفته) انجام اسکن سی تی یا اسکن ام آرآی قبل از سوراخ کمری توصیه می شود.

این مسئله در ۴۵٪ موارد بزرگسالان صدق می کند اگر قبل از ال پی نیاز به سی تی یا ام آرآی باشد، یا انجام ال پی مشکل باشد، دستورالعمل حرفه ای این است که ابتدا باید از آنتی بیوتیک برای جلوگیری از تأخیر در درمان استفاده کرد، به ویژه اگر این کار ممکن است بیش از ۳۰  دقیقه به طول بینجامد. اغلب سی تی اسکن یا ام آرآی در مراحل بعدی انجام می شوند تا پیچیدگی مننژیت سنجیده شود.

در انواع حاد مننژیت، کنترل الکترولیت های خون ممکن است مهم باشد؛ مثلاً هیپوناترمی در مننژیت باکتریایی، بنا به مجموعه ای از عوامل شامل کم آبی بدن، دفع نامناسب در هورمون کاهنده ادرار (SIADH) یا تزریق مایع درون وریدی بسیار تهاجمی، رایج است.

♦  سوراخ کمری

رنگ گرم مننگوکک ها از نمونه کشت شده که باکتری های منفی گرم (صورتی)

سوراخ کمری معمولاً این گونه انجام می شود که که فرد را به پهلو می خوابانند و از بی حسی موضعی استفاده می کنند، سپس سوزنی را به کیسه سخت شامه ای (کیسه ای دو طناب نخاعی) وارد می کنند تا مایع مغزی- نخاعی (CSF) را جمع کنند. وقتی این کار انجام شد، « فشار باز CSF » بااستفاده از مانومتر سنجیده می شود.

فشار معمولاً بین ۶  و۱۸ سانتی متر آب ( cmH_۲O ) است؛ در مننژیت باکتریایی معمولاً فشار افزایش می یابد در مننژیت کریپتوکوکال، فشار درون جمجمه ای به میزان قابل توجهی افزایش می یابد ظاهر شدن اولیه مایع ممکن است اثبات نشانه ای از ماهیت عفونت باشد: CSF  کدر نشان دهنده سطوح بالاتری از پروتئین، گلوبول های قرمز و سفید بیشتر و/ یا باکتری است، و در نتیجه ممکن است نشانه مننژیت باکتریایی باشد.

نمونه CSF برای وجود و گونه های گلبول سفید، گلبول قرمز، محتوای پروتئین و سطح گلوکز آزمایش می شود رنگ آمیزی گرم نمونه ممکن است در مننژیت باکتریایی نشان دهنده باکتری ها باشد، اما نبود باکتری اثبات کننده عدم مننژیت باکتریایی نیست چرا که این مسئله فقط در ۶۰٪ موارد دیده می شود؛ این رقم در صورت استفاده از آنتی بیوتیک قبل از نمونه گیری، ۲۰٪ دیگر هم کاهش می یابد.

رنگ آمیزی گرم هم در عفونت های خاصی مثل لیستریوسیس کمتر قابل اعتماد است. کشت میکروب شناسی نمونه دقت بیشتری دارد (در ۸۵-۷۰٪ موارد، ارگانیزم را شناسایی می کند) اما نتایج پس از ۴۸  ساعت آماده می شوند نوع گلبول سفید غالب (به جدول رجوع کنید) مشخص می کند که آیا مننژیت باکتریایی است (معمولاً غلبه با نوتروفیل است) یا ویروسی (معمولاً غلبه با لنفوسیت است)، البته این روش در شروع بیماری، مشخص کننده معتبری نیست. با رواجی کمتر، غلبه ائوزینوفیل بیشتر از احتمال علت انگلی یا قارچی خبر می دهد.

تراکم گلوکز در CSF معمولاً ۴۰٪ از آن در خون است. در مننژیت باکتریایی این میزان کمتر است؛ در نتیجه (سطح گلوکز CSF  توسط گلوکز خون نسبت گلوکز CSF به گلوکز سروم) تقسیم می شود. نسبتی ≤ ۰٫۴ نشان دهنده مننژیت باکتریایی است؛

 در نوزادان، سطح گلوکز در CSF معمولاً بالاتر است و بنابراین نسبت کمتر از ۰٫۶ (۶۰٪) غیرطبیعی تلقی می شود سطح بالای لاکتات در CSF نشان دهنده احتمال بالاتری بر وجود مننژیت باکتریایی است، همان طوری که تعداد زیاد گلبول سفید هم گویای همین مطلب است اگر سطح لاکتات کمتر از ۳۵  mg/dl باشد و شخص قبلاً آنتی بیوتیک دریافت نکرده باشد، آن گاه این نشانه احتمالاً وجود مننژیت باکتریایی را رد می کند.

آزمایش های تخصصی متنوع دیگری هم می توان برای تشخیص میان گونه های مننژیت انجام داد. آزمایش تثبیت لاتکس ممکن است در مننژیت با عامل (استروپتوکوک پنومونی(، )نایسریا مننژیدیتیس(، (هموفیلوس آنفولانزا(، )اشریشیا کولای(  و (گروه B استرپتوکوک ها) مثبت باشد؛ انجام عادی آن توصیه نمی شود چرا که به  ندرت منجر به تغییر درمان می شود، اما اگر سایر آزمایش ها کمکی به تشخیص نکرد می توان از آن استفاده نمود.

به همین ترتیب، آزمایش لیمولوس لیسات ممکن است در مننژیت با عامل باکتری گرم-منفی، مثبت باشد اما کاربرد آن محدود است مگر این که سایر آزمایش ها کمکی نکند واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) روشی است که برای بزرگ کردن نشانه های DNA باکتریایی به کار می رود تا آن که بتوان تشخیص داد آیا DNA باکتریایی یا ویروسی در مایع مغزی- نخاعی وجود دارد یا خیر؛ این آزمایش بسیار حساس و تخصصی است چرا که فقط میزانی در حد نشانه از DNA عامل آلوده نیاز است.

این آزمایش ممکن است باکتری را در مننژیت باکتریایی تشخیص داده و به تشخیص عوامل مختلف مننژیت ویروسی کمک کند (آنتروویروس، ویروس هرپس سیمپلکس ۲ و اوریون در کسانی که واکسینه نشده اند) سرولوژی )تشخیص پادتن ها از ویروس ها) ممکن است در مننژیت ویروسی مفید باشد اگر احتمال مننژیت سلی باشد، نمونه برای رنگ آمیزی زایهل- نیلسن پردازش می شود، که حساسیت پایینی دارد، و کشت سل که پردازش آن زمانی طولانی می برد؛ PCR به طور فزاینده ای در حال کاربرد است. تشخیص مننژیت کریپتوکک را می توان با هزینه ای کم و با استفاده از رنگ آمیزی CSF جوهر هند انجام داد؛ البته آزمایش برای آنتی ژن کریپتوکک در خون یا CSF حساس تر است، به ویژه در افراد مبتلا به ایدز.

یکی از مشکلات تشخیص و درمان «مننژیت نیمه درمان شده» است، یعنی زمانی که پس از دریافت آنتی بیوتیک (مانند سینوزیت احتمالی) علائم مننژیت وجود دارد. وقتی چنین اتفاقی می افتد، یافته های  CSF ممکن است شبیه به مننژیت ویروسی باشد، اما ممکن است نیاز باشد که درمان با آنتی بیوتیک را ادامه داد تا شواهد قطعی عامل ویروسی مثبت مشاهده شود )مثلاً آنتروویروس مثبت( PCR

♦  کالبدشکافی

بافت آسیب شناسی مننژیت باکتریایی: کالبدشکافی شخص مبتلا به مننژیت پنوموکک که نشان می دهد التهاب به نرم شامه شامل نتروفیل گرانولوسیت (بزرگ نمایی فرعی و بالاتر) نفوذ کرده است.

مننژیت را پس از مرگ هم می توان تشخیص داد. یافته های کالبدشکافی معمولاً التهاب گسترده نرم شامه و لایه های عنکبوتیه مننژها را نشان می دهد. نتروفیل گرانولوسیت متمایل به رفتن به مایع مغزی-نخاعی و پایین مغز شده اند، و عصب جمجمه ای و نخاع، ممکن است، به همراه رگ های مننژها، در چرک محصور باشند.

♦  پیشگیری

برای برخی عوامل مننژیت، می توان از طریق واکسیناسیون مقاومت در بلندمدت را فراهم کرد، یا در کوتاه مدت از آنتی بیوتیک استفاده کرد. برخی اقدامات رفتاری نیز ممکن است مؤثر باشد.

♦  رفتاری

مننژیت باکتریایی و ویروسی واگیردار هستند، البته هیچکدام به واگیرداری سرماخوردگی یا آنفولانزا نیستند احتمال انتقال هر دو از طریق ذرات ترشحات تنفسی در حین برخوردهای نزدیک مانند بوسیدن، عطسه یا سرفه کردن به طرف کسی وجود دارد، اما صرف تنفس هوایی که فرد مبتلا به مننژیت در آن نفس کشیده است باعث انتقال آن ها نمی شود مننژیت ویروسی معمولاً توسط آنتروویروس ها به وجود می آید، و بیشتر از طریق آلودگی مدفوعی منتشر می شود احتمال آلودگی را می توان با تغییر رفتارهای منجر به انتقال کاهش داد.

♦  واکسیناسیون

از دهه ۱۹۸۰ بسیاری از کشورها ایمنی سازی در برابر "هموفیلوس آنفولانزا" نوع ب را در برنامه معمول واکسیناسیون کودکان قرار داده اند. این کار باعث از بین رفتن عملی این پاتوژن به عنوان یکی از عوامل مننژیت در نوجوانان در این کشورها شده است. البته در کشورهایی که میزان ابتلا به این بیماری زیاد است، واکسن آن هنوز بسیار گران قیمت می باشد به همین ترتیب، ایمنی سازی در برابر اوریون نیز باعث کاهش شدید تعداد موارد مننژیت اوریونی شده است که قبل از واکسیناسیون در ۱۵٪ موارد ابتلا به اوریون رخ می داد.

]]واکسن مننگوکک، واکسن های مننگوکک]] برای مقابله با گروه های A، C، W۱۳۵ و Y وجود دارد در کشورهایی که واکسن مننگوکک گروه C استفاده شده است، موارد ابتلا به دلیل این پاتوژن کاهش اساسی داشته است امروزه واکسنی چهارظرفیتی وجود دارد که هر چهار واکسن در آن جمع شده اند.

امروزه ایمنی سازی با واکسن ACW135Y در برابر هر چهار نوع یکی از ملزومات صدور ویزا برای حج است ساخت واکسن برای مننگوکک های گروه B بسیار سخت تر است چرا که پروتئین های سطح آن (که معمولاً برای ساخت واکسن از آن ها استفاده می شود) واکنش سیستم ایمنی ضعیفی ظاهر می کنند، یا با پروتئین های معمولی انسانی واکنش پیوندی می دهند البته کشورهایی مانند نیوزیلند، کوبا، نروژ و شیلی واکسن هایی در برابر گونه های بومی مننگوکک های گروه B ساخته اند؛

برخی نتایج خوبی به دست داده اند و در برنامه های ایمنی سازی بومی استفاده می شوند در آفریقا تا دوره های اخیر رویکرد پیشگیری و کنترل همه گیری مننژیتی مبتنی بود بر تشخیص سریع بیماری و واکسیناسیون گسترده جمعیت در معرض خطر با واکسن های پلی ساکارید دوظرفیتی A/C یا سه ظرفیتی A/C/W135. اما معرفی مِن افریک واک (واکسن مننگوکک گروه A) تأثیری در افراد جوان نشان داده است و به عنوان مدلی برای همکاری در توسعه محصول در محیط های با منابع محدود تعریف شده است.

واکسیناسیون معمول در برابر «استروپتوکوک پنومونیا» با واکسن پنوموکوک کونژوگهبا نام Prevenar13 که در برابر ۱۳ سروتایپ بیماریزای رایج این پاتوژن فعال است، به شکل قابل توجهی وقوع مننژیت پنوموکوکی را کاهش می دهد و امروزه در بیش از ۱۱۸ کشور دنیا به شکل اجباری برای کودکان تزریق می گردد. این واکسن برای افراد بالاتر از ۵۰ سال نیز شدیدا توصیه می شود.

علاوه بر آن افراد مبتلا به بیماری های مزمن قلبی ریوی کبدی و کلیوی، افراد دیابتی ، مبتلایان به انواع بدخیمی، آنمی سیکل سل و هموگلوبینوپاتی، مشکلات طحال ، افراد سیگاری یا الکلی، کاندید پیوند ، کاشت حلزون شنوائی ، دریافت کنندگان داروهای سرکوب کننده ایمنی همچون شیمی درمانی و کورتون درمانی طولانی مدت نیز باید واکسن Prevenar13  را دریافت کنند . این واکسن هم اکنون در ایران نیز موجود است  واکسن پلی ساکارید پنوموکوک که ۲۳ گونه را پوشش می دهد فقط برای گروه های خاصی تجویز می شود (مثلاً کسانی که طحال  برداری، عمل جراحی برای خارج کردن طحال داشته اند)؛

این واکسن واکنش ایمنی مشخصی را در تمام دریافت کنندگان، مثلاً خردسالان، موجب نمی شود واکسیناسیون دوران طفولیت با ب س ژ موجب کاهش چشمگیر میزان مننژیت سلی شده است، اما افول تأثیر آن در بزرگسالی باعث ترغیب برای جستجوی واکسن بهتری شده است.

♦  آنتی بیوتیک ها

پیشگیری کوتاه مدت با آنتی بیوتیک یکی دیگر از روش های پیشگیری است، به ویژه برای مننژیت مننگوکوک. در موارد مننژیت مننگوکوک، درمان پیشگیرانه افراد نزدیک با آنتی بیوتیک (مثلاً ریفامپین، سیپروفلوکساسین، یا سفتریاکسون) می تواند از خطر ابتلا به آن شرایط بکاهد، اما در برابر آلودگی های آینده مقاومتی ایجاد نمی کند. مقاومت نسبت به ریفامپین پس از استفاده مشاهده شده است، به همین دلیل برخی استفاده از سایر عوامل را توصیه می کنند در حالی که آنتی بیوتیک ها به طور مستمر برای جلوگیری از مننژیت در افراد با ترک بخش تحتانی جمجمه استفاده می شود، شواهد کافی مبنی بر مفید یا مضر بودن این روش وجود ندارد این روش در افراد دارای CSF یا غیر آن استفاده می شود.

♦  کنترل

مننژیت به صورت بالقوه خطر مرگ به همراه دارد و اگر درمان نشود میزان مرگ و میر آن زیاد است؛

تأخیر در درمان همراه با نتایجی ضعیف تر است بنابراین، درمان با مجموعه ای از آنتی بیوتیک ها را نباید به تأخیر انداخت و در عین حال آزمایش های تأییدی را هم باید انجام داد اگر در مرحله اولیه مشکوک به بیماری مننگوکوک هستیم، راهنماها توصیه می کنند که قبل از اعزام به بیمارستان، بنزیل پنیسیلین استفاده شود مایعات درون وریدی باید تجویز شوند اگر فشار خون پایین )پایین بودن فشار خون) یا شوک وجود داشته باشد از آن جا که مننژیت می تواند باعث عوارض شدید اولیه شود، بررسی های پزشکی منظم برای تشخیص این عوارض و در صورت نیاز انتقال فرد به بخش مراقبت های ویژه توصیه می شود.

ممکن است در صورت پایین بودن سطح هوشیاری یا وجود شواهد توقف تنفس نیاز به تنفس مصنوعی باشد. اگر علائم افزایش فشار درون جمجمه ای مشاهده شود، بهتر است اقدامات سنجش فشار انجام شود؛ با این کار می توان به بهینه سازی فشار فضای مغز و درمان های گوناگون برای کاهش فشار درون جمجمه ای با دارو (مثلاً مانیتول) کمک کرد حملات را با ضدتشنج ها درمان می کنند هیدروسفالی (جریان مسدود شده (CSF ممکن است نیاز به کار گذاشتن موقت یا بلندمدت وسیله خروج مایع مانند شنت مغزی داشته باشد.

♦  مننژیت باکتریایی

♦  آنتی بیوتیک ها

آنتی بیوتیک های تجربی )درمان بدون تشخیص قطعی) باید سریعاً آغاز شود، حتی قبل از مشخص شدن نتایج سوراخ کمری وCSF  انتخاب درمان اولیه تا حد زیادی وابسته به نوع باکتری به وجود آورنده مننژیت در مکان و میان افراد خاص است. مثلاً در بریتانیا، درمان تجربی شامل سفالوسپورین نسل سوم مانند سفوتاکسیم یا سفتریاگزون است. در ایالات متحد امریکا که مقاومت روبه رشد به سفالوسپورین ها در استروپتوکوک ها مشاهده می شود، افزودن وانکومیسین به درمان اولیه توصیه می شود. کلرامفنیکل چه به تنهایی و چه همراه با آمپی سیلین هم به نظر می رسد که کارکرد یکسانی داشته باشند.

درمان تجربی را می توان براساس سن فرد، این که آلودگی بعد از آسیب به سر اتفاق افتاده است یا نه، این که فرد اخیراً تحت جراحی مغز و اعصاب قرار گرفته است یا نه، و وجود یا نبود شنت مغزی انتخاب کرد در خردسالان و افراد بالای ۵۰  سال، همچنین کسانی که به لحاظ ایمنی به خطر افتاده اند، افزودن آمپی سیلین برای پوشش (لیستریا مونوسیتوژن ها) توصیه می شود وقتی نتایج رنگ آمیزی گرم مشخص شد، و گونه کلی عامل باکتریایی شناخته شد، می توان آنتی بیوتیک ها را به انواع مؤثرتر بر گروه پاتوژن های تشخیص داده شده، تغییر داد مشخص شدن نتایج کشت CSF معمولاً بیشتر طول می کشد (۴۸-۲۴ ساعت).

بعد از مشخص شدن نتیجه، می توان درمان تجربی را به درمان با آنتی بیوتیک خاص معطوف به ارگانیزم عامل خاص و حساسیت آن به آنتی بیوتیک تغییر داد برای آن که آنتی بیوتیک در مننژیت مؤثر باشد نه تنها باید در برابر باکتری پاتوژنی فعال شود بلکه به میزان مناسب به مننژها برسد؛ برخی آنتی بیوتیک ها درجه نفوذ نامناسبی دارند و در نتیجه در درمان مننژیت چندان به کار نمی آیند.

اکثر آنتی بیوتیک هایی که در مننژیت به کار می روند مستقیماً در کارآزمایی بالینی بر روی افراد مبتلا به مننژیت آزمایش نشده اند. بلکه دانش مربوطه بیشتر از طریق مطالعه آزمایشگاهی بر روی خرگوش به دست آمده است مننژیت سلی نیاز به درمان طولانی مدت با آنتی بیوتیک دارد. در حالی که درمان سل شش ها معمولاً در شش ماه صورت می پذیرد، افراد مبتلا به مننژیت سلی معمولاً یک سال یا بیشتر تحت درمان قرار می گیرند.

♦  استروئیدها

درمان کمکی با کورتیکواستروئید (در اغلب موارد دگزامتازون) مزایایی مانند کاهش ناشنوایی و نتایج بهتر عصب شناختی در کوتاه مدت در نوجوانان و بزرگسالان ساکن در کشورهای دارای نرخ پایین ایدز نشان داده است. برخی تحقیقات نشان دهنده کاهش نرخ مرگ و میر است در حالی که سایر تحقیقات حکایت از چنین نتیجه ای ندارند همچنین به نظر می رسد این داروها در افراد مبتلا به مننژیت سلی، حداقل در آنانی که اچ آی وی منفی هستند، نیز مفید هستند.

در نتیجه، راهنماهای حرفه ای به شروع مصرف دگزامتازون یا یک کورتیکواستروئید مشابه قبل از دادن اولین دوز از آنتی بیوتیک و ادامه این کار به مدت چهار روز توصیه می کنند. با توجه به این که بیشتر فواید درمان محدود به افراد با مننژیت پنوموکک است، برخی راهنما ها توصیه می کنند که اگر علت دیگری برای مننژیت مشخص شد، مصرف دگزامتازون متوقف شود. سازوکار احتمالی، خنثی کردن التهاب بیش فعال است کورتیکواستروئیدها کمکی در کودکان نقشی متفاوت نسبت به بزرگسالان دارد.

اگرچه مزایای کورتیکواستروئیدها برای بزرگسالان و کودکان در کشورهای پردرآمد ثابت شده است، استفاده از آن ها در کودکان کشورهای کم درآمد به تأیید شواهد نرسیده است؛ دلیل این تفاوت مشخص نیست حتی در کشورهای پردرآمد، مزایای کورتیکواستروئیدها فقط زمانی دیده می شود که قبل از اولین دوز آنتی بیوتیک استفاده شود، و بهترین تأثیر آن در موارد مننژیت «اچ. آنفولانزا» است که موارد آن از زمان به بازار آمدن واکسن هموفیلوس آنفولانزا بسیار کاهش یافته است.

بنابراین، کورتیکواستروئیدها در درمان مننژیت اطفال توصیه می شوند در صورتی که عامل آن «اچ. آنفولانزا» باشد، و این که باید قبل از اولین دوز آنتی بیوتیک استفاده شود؛ سایر استفاده ها مورد بحث است.

♦  مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی معمولاً فقط نیاز به درمان حمایتی دارد؛ اکثر ویروس های عامل مننژیت به درمان خاصی پاسخ نمی دهند. مننژیت ویروسی نسبت به مننژیت باکتریایی کم خطرتر می باشد. ویروس تب خال و ویروس آبله مرغان ممکن است به درمان با داروهای ضدویروس مانند اسی کلوویر پاسخ دهند، اما هیچ آزمایش بالینی وجود ندارد که مشخصاً بیان کرده باشد که این درمان مؤثر می باشد موارد خفیف تر مننژیت ویروسی را می توان در خانه با اقدامات معمول مانند مصرف مایعات، استراحت، و داروهای ضددرد درمان کرد.

♦  مننژیت قارچی

مننژیت قارچی، مانند مننژیت کریپتوکوکال، را با دوره های طولانی و دوز بالا از ضدقارچ ها، مانند آمفوتریسین بی و فلوکیتوسین درمان می کنند افزایش فشار درون جمجمه ای در مننژیت قارچی رایج است، و سوراخ کردن متناوب )در حالت ایده ال روزانه) ناحیه کمری برای کاهش فشار توصیه می شود یا می توان از خالی کردن آب ناحیه کمری هم به صورت جایگزین استفاده کرد.

♦  پیش بینی

مننژیت باکتریایی اگر درمان نشود تقریباً در تمام موارد مرگ آور است. در مقابل، مننژیت ویروسی در اکثر موارد درمان می شود و به ندرت کشنده است. مرگ و میر )خطر مرگ) از مننژیت باکتریایی با درمان بستگی به سن شخص و دلیل اصلی بیماری دارد.

در میان نوزادان، ممکن است ۳۰-۲۰٪ با یک بار ابتلا به مننژیت باکتریایی از دنیا بروند. این خطر در کودکان بزرگ تر بسیار کمتر است و مرگ و میر آن ها به حدود ۲٪ می رسد اما در بزرگسالان دوباره افزایش یافته و به ۳۷-۱۹٪ می رسد خطر مرگ براساس عوامل متنوع دیگری غیر از سن هم پیش بینی می شود، مانند پاتوژن و زمانی که طول می کشد تا پاتوژن را از مایع مغزی-نخاعی پاک کنند شدت عمومی بیماری، سطح هوشیاری کاهش یافته یا تعداد کم و غیرطبیعی گلبول های سفید خون در CSF مننژیت بر اثر «اچ.  آنفولانزا» و مننگوکوک را بهتر می توان پیش بینی کرد نسبت به موارد ایجاد شده به علت استرپتوکوک های گروه B، کلیفرم ها و )ذات الریه اس  در بزرگسالان هم مننژیت مننگوکوک، مرگ و میر کمتری (۷-۳٪) نسبت به بیماری پنوموکوک دارد.

در کودکان، معلولیت های متعدد بالقوه ای وجود دارد که ممکن است از آسیب به سیستم عصبی ناشی شود، شامل کاهش عصبی حسی شنوایی، صرع، یادگیری و مشکلات رفتاری، و نیز کاهش هوش این مشکلات در حدود ۱۵٪ از بیمارانی که زنده می مانند رخ می دهد امکان درمان برخی از مشکلات شنوایی وجود دارد در بزرگسالان، ۶۶٪ از موارد بدون معلولیت است. مهم ترین مشکلات عبارتند از( ناشنوایی در ۱۴٪) و اختلال شناختی در ۱۰٪.

♦  واگیرشناسی

اگرچه مننژیت در بسیاری از کشورها بیماری گزارش دادنی است، نرخ دقیق شیوع آن ناشناخته است در کشورهای غربی مننژیت باکتریایی هرساله از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، ۳ نفر را آلوده می کند. مطالعات جمعیتی نشان داده است که مننژیت ویروسی رایج تر است، با نسبت ۹/۱۰ به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر و بیشتر در تابستان اتفاق می افتد.

در برزیل، میزان مننژیت باکتریایی با نسبت ۸/۴۵ به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر به صورت سالانه بیشتر است آفریقای جنوب صحرا در طول بیش از یک قرن تحت حمله واگیرهای گسترده مننژیت مننگوکک بوده است، که منجر به نام گذاری این منطقه به نام «کمربند مننژیت» شده است.

واگیرها معمولاً در فصل خشک (دسامبر تا ژوئن) رخ می دهند و موج واگیری ممکن است دو تا سه سال طول بکشد و در مدت فصول بارانی میانی کمتر می شود در این منطقه میزان حمله به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، ۸۰۰-۱۰۰ مورد است، که به خوبی تحت مراقبت پزشکی قرار نمی گیرد. این موارد به ویژه توسط مننگوکک ها رخ می دهند بزرگ ترین همه گیری ثبت شده در تاریخ بین سال های ۱۹۹۷-۱۹۹۶ این منطقه را درنوردید و موجب ۲۵۰۰۰۰ مورد ابتلا و ۲۵۰۰۰ مرگ شد.

بیماری مننگوکک به صورت واگیر در مناطقی رخ می دهد که افراد بسیاری برای اولین بار در کنار یکدیگر زندگی می کنند، مثلاً آسایشگاه های سربازان در حین بسیج نیروها، خوابگاه های دانشجویی و مراسم سالانه حج گرچه الگوی دوره های واگیری در آفریقا کاملاً شناخته نشده است، عوامل متعددی در گسترش همه گیری ها در کمربند مننژیت دخالت داشته اند. این عوامل عبارتند از: شرایط پزشکی (آسیب پذیری ایمنی شناسی جمعیت)، شرایط جمعیت شناسانه (سفر و جابه جایی جمعیت های زیاد)، شرایط اجتماعی- اقتصادی )جمعیت زیاد و شرایط نامناسب زندگی)، شرایط جوی (خشک سالی و توفان شن)، و عفونت های هم زمان (عفونت های تنفسی حاد).

تفاوت های قابل توجهی در توزیع محلی عوامل برای مننژیت باکتریایی وجود دارد. مثلاً در حالی که گروه های B و C ان. (مننژیتیدس) عامل اکثر رخدادهای این بیماری در اروپا هستند، گروه A در آسیا مشاهده می شود و در آفریقا هم غلبه دارد یعنی جایی که موجب بیشترین همه گیری های بزرگ در کمربند مننژیت می شود و باعث حدود ۸۰ تا ۸۵٪ موارد مننژیت های مننگوکک ثبت شده می باشد.

♦  تاریخچه

برخی می گویند که احتمالاً بقراط به وجود مننژیت پی برده بوده است، و به نظر می رسد که علائم مننژیت برای طبیبان پیش از رنسانس مانند ابن سینا شناخته شده بوده است توصیف مننژیت سلی، که در آن زمان )ورم در مغز) نامیده می شده است، معمولاً به پزشک اهل ادینبورگ سر رابرت ویت، نسبت داده می شود که در گزارشی منتشر شده پس از مرگ وی در سال ۱۷۶۸ یافته شده است، اگرچه ارتباطی میان سل و پاتوژن آن تا قرن بعد کشف نشد.

به نظر می رسد که مننژیت همه گیر، عارضه ای معاصر باشد اولین شیوع گسترده به سال ۱۸۰۵ در ژنو ثبت شده است. به فاصله ای کم، همه گیری های متعددی در اروپا و امریکا گزارش شده است، و اولین گزارش همه گیری در آفریقا مربوط به سال ۱۸۴۰ می باشد. همه گیری ها در آفریقا در قرن ۲۰ بسیار رایج شد که شروع آن ها با همه گیری بین سال های ۱۹۰۸-۱۹۰۵ بود که نیجریه و غنا را درنوردید.

اولین گزارش از عفونت باکتریایی ایجادکننده مننژیت را باکتری شناس اتریشی آنتون ویشسلباوم ارائه کرد، که در سال ۱۸۸۷ «مننگوکک» را توصیف نمود در گزارش های اولیه، مرگ و میر ناشی از مننژیت بسیار بالا (بیش از ۹۰٪) بود.

در سال ۱۹۰۶، سرم پادتن در بدن اسب تولید شد؛ این کار به دست دانشمند امریکایی سایمون فلکسنر پیشرفت کرد و باعث کاهش چشمگیر مرگ و میر ناشی از بیماری مننگوکک شد. در سال ۱۹۴۴، اولین گزارش از تأثیر پنی سیلین بر مننژیت ارائه شد شناخت واکسن های )هموفیلوس( در اواخر قرن ۲۰ منجر به کاهش چشمگیر مننژیت همراه با این پاتوژن شد، و در سال ۲۰۰۲ شواهدی یافت شد که درمان با استروئیدها می تواند باعث بهبود پیش بینی مننژیت باکتریایی شود.