(بیماری های التهابی روده)  به انگلیسی: Inflammatory bowel disease)) یا (IBD) به بیماری هایی که موجب التهاب جدار روده ها می شوند اطلاق می شود. مهمترین این بیماری ها دو بیماری کولیت اولسروز و کرون که از جهاتی دارای شباهت هایی هستند می باشد.

هر دو بیماری موجب التهاب جدار روده ها می شوند البته تفاوتهای زیادی در مورد مناطق درگیر و عمق التهاب بین این دو بیماری وجود دارد. درمان دو بیماری نیز مشابهت هایی دارد.

♦  کولیت زخمی (Ulcerative colitis)

(کولیت زخمی) یا (کولیت اولسروز) یا (پس روده آماس زخمی) به انگلیسی: Ulcerative colitis)) فرمی از بیماری التهابی روده است که روده ها به خصوص روده بزرگ شامل پس روده (کولون) و راست روده (رکتوم) را درگیر می کند و نوعی پس روده آماس (کولیت) است. علت اصلی و دقیق این بیماری مشخص نمی باشد اما به نظر می رسد باکتری و ویروس های ناشناخته ای باعث بروز آن می شود. همچنین استرس و زندگی در محیط شهری باعث تشدید این بیماری می گردد.

این بیماری با نام های (رکتوکولیت هموراژیک) یا (التهاب زخمی شونده روده بزرگ) و به اختصار UC نیز شناخته می شود. علامت ویژه بیماری اسهال خونی است که به طور تدریجی بیشتر می شود. گاه نام بیماری به خاطر نماد (IBD)، اغلب با نام (IBS) یا سندرم روده تحریک پذیر اشتباه می شود، که یک بیماری مشکل ساز ولی خفیف است. التهاب زخمی پس روده شباهت به بیماری کرون دارد که شکل دیگری از بیماری التهابی روده است.

کولیت زخمی یک بیماری متناوب است، با دوره های تشدید علائم و دوره های بهبودی که در آن ها تقریباً هیچ گونه علامتی دیده نمی شود. با وجودی که علائم التهاب زخمی پس روده گاهی می تواند خودبه خود بهبود یابد، ولی این بیماری معمولاً نیازمند درمان است.

♦  علائم و نشانه ها

• اجابت مزاج مکرر به صورت دفع مدفوع شل
• دفع خون و چرک در مدفوع
• خونریزی از مقعد
• احساس دفع ناقص و باقی ماندن مدفوع در شکم
• احساس فوریت برای دفع
• دردهای شدید شکمی همزمان با حرکات روده
• درد در مفصل ها چراکه کولیت زخمی گاه علاوه بر دستگاه گوارش بر سایر اعضای بدن نیز تاثیر می گذارد و منجر به التهاب مفاصل و مشکلات پوستی می شود.
• درد مقعد به صورت منقطع

نکته: طول ابتلا به بیماری به بیش از پنج سال می رسد.این بیماری درمان قطعی ندارد و تنها بوسیله داروها کنترل می شود.

♦  تشخیص بیماری

معاینه و آزمایش هایی ممکن است انجام شود تا بیماری تشخیص داده شود:

• معاینه مقعدی
• معاینه کامل شکم
• معاینه مفاصل
• آزمایش خون و مدفوع و تصویربرداری های پزشکی مانند رادیوگرافی با ماده حاجب

پیش از تصویربرداری لازم است بیمار محلول حاجب اشعه ای را بنوشد و یا از طریق لوله ای در مقعد وی تنقیه شود. سی تی اسکن می تواند به پزشک در کشف جزئیات بیماری کمک کنند.

درون بینی Endoscopy پس روده (به طور دقیق تر خم  روده  بینی sigmoidoscopy و یا پس روده بینی colonoscopy) به پزشک اجازه می دهد بررسی مستقیمی بر روی روده بزرگ و یا راست روده انجام دهد. این کار از طریق لوله نازک و قابل انعطافی که از طریق مقعد وارد شده است، انجام می شود. همچنین ممکن است مقدار کمی هوا به داخل روده از طریق مقعد پمپ شود. این کار به گشاد شدن راست روده و یا روده به ارائه تصویر بهتر کمک می کند. در هنگام درون بینی، ممکن است پزشک یک تکه کوچک از جدار روده را برای بررسی بیشتر آزمایشگاهی بردارد که به آن بافت برداری biopsy می گویند.

این کار به تشخیص دقیق تر بیماری کمک می کند. همچنین این نمونه ها در ارزیابی تغییرات دستگاه گوارش و سیر بیماری و غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از بیماران مبتلا در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند. غربالگری و نظارت بر بیمار، می تواند در اوایل بروز سرطان به تشخیص آن کمک کند و واضح است که زمان تشخیص سرطان تاثیر بسیار زیادی در پیش آگهی بیماری و علاج پذیری آن دارد.

♦  درمان

این بیماری مزمن بوده، دارای علاج قطعی نمی باشد، بنابراین آموزش نحوه زندگی با آن مهم است. بیماران باید تحت نظارت مداوم برای بیماری قرار گیرند، تا به بیمار در جهت جلوگیری از بدتر شدن شرایط وی کمک شود. داروهایی برای به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار تجویز می شوند. داروها منجر به علاج بیماری نمی شوند اما کمک می کنند که بیمار بتواند مانند افراد سالم زندگی کند. مقدار مصرف دارو باید با مراجعه مکرر به پزشک تنظیم شود و در صورت بروز عوارض جانبی داروها ممکن است لازم باشد که داروها تغییر کند.

مصرف کامل و به موقع داروها منجر به بازیافت سلامتی شده از عوارض بعدی جلوگیری می کند. شایعترین داروهای ضدالتهابی برای درمان بیماری های التهابی روده، ترکیبات ۵ASA  نامیده می شوند مانند سولفاسالازین و مسالازین این ترکیبات به کنترل نشانه های بیماری پس از مدتی مصرف، کمک می کنند. این داروها به صورت خوراکی و یا تنقیه یا شیاف تجویز می شوند.

عوارض جانبی داروها در کوتاه مدت شامل تغییرات خلق و خو، مشکلات خواب، افزایش/کاهش وزن، تغییر شکل بدن (مانند بزرگ شدن شکم و ورم کردن صورت)، صورت باد کرده و بروز آکنه یا جوش صورت است ، خشکی پوست بدن بویژه کف دست و صورت ، ریزش مو و حتی در بعضی موارد عقیم شدن موقتی و عوارض کمتر معمول اما شدیدتر، عبارتند از تب، مشکلات قلبی و کبدی. عوارض جانبی شدید می توانند نشانه حساسیت به ماده سولفا نیز باشد. که در این صورت باید داروی دیگری برای بیمار تجویز شود. بروز هر گونه عارضه جانبی بر اثر مصرف داروهای جدید نیاز به تماس گرفتن با پزشک را می طلبد.

♦  سایر داروها

ممکن است داروهای گروه کورتیکواستروئید به صورت خوراکی یا وریدی نیز برای برای کاهش التهاب تجویز شوند. بر خلاف گروه قبلی، کورتیکواستروئیدها معمولاً فقط برای دوره های کوتاه مدت مصرف می شوند. آن ها نباید در دوره خاموشی یا بهبودی بیماری مصرف شوند. درمان توسط سرکوب سیستم ایمنی بدن نیز روشی است که منجر به کاهش التهاب منجر شود.

داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن مانند آزاتیوپرین می توانند برای دوره های طولانی در نظر گرفته شود اما لازم است که بیمار برای دیدن دکتر بیشتر از تعداد دفعات معمول برای نظارت بر وضعیت سلامتی خود برنامه ریزی نماید. ورزش منظم و سبک و همچنین ورزش هفتگی سنگین به تنهایی ۷۰درصد مشکلات را حل می کند.

♦  رژیم غذایی

در دوره خاموشی بیماری هیچ قانون مطلقی برای غذاهای مشکل دار وجود ندارد. بیمار خود باید احساس کند که بعد از خورد هر غذا چه احساسی دارد و این مساله خود بهترین راهنما است. نوشتن آنچه بیمار پس از خوردن آن دچار مشکل می شود در یک جدول و عوارض بروز نموده راهنمای بسیار مناسبی برای رسیدن به یک برنامه غذایی مناسب است. اما در هنگام شعله ور شدن بیماری لازم است از نوشیدنیهای گازدار، غذاهای دارای فیبر زیاد و نفخ آور مانند کلم، لوبیا و نخود، مواد غذایی چون غذاهای پر چرب، شیر و محصولات لبنی و گوشت قرمز که هضم آن ها دشوار است پرهیز کرد.

نوشیدن یک تا یک لیتر و نیم نوشیدنی بدون گاز به خصوص آب قویا، دوغ توصیه می شود. همچنین هنگام شعله ور شدن بیماری می توان از مواد غذایی مانند برنج سفید، ماکارونی ساده، هلو یا گلابی پوست کنده شده، سیب زمینی پخته، ماهی آب پز، پوره سیب زمینی، گوشت مرغ بی پوست، نان با آرد جو استفاده کرد.

♦  بیماری کرون (Crohn's disease)

(بیماری کرون) به انگلیسی: Crohn's disease)) یکی از بیماری های التهابی روده است که با التهاب دیواره روده مشخص می شود که می تواند هر قسمتی از لوله گوارش را درگیر کند هرچند بیشتر روده باریک درگیر است. بیماری می تواند تمام لایه های روده را درگیر سازد و حتی موجب فیبروز شود.

شایع ترین ناحیه درگیر ایلئوسکال است. بین ضایعات معمولاً نواحی سالم وجود دارد. این بیماری تظاهرات خارج روده ای نیز دارد مانند آرتریت و ضایعات پوستی.

♦  نشانه ها

علائم و سمپتوم بیماری شامل اسهال مزمن، کاهش وزن و درد شکم است. بیماری می تواند با آبسه، فیستول، تنگی و انسداد روده همراه باشد و گاهی برای تشخیص، نیاز به آزمایش سرولوژی و کولونوسکوپی می باشد. این بیماری می تواند همراه با خونریزی همراه با مدفوع یا بطور جدا از مدفوع یا همراه با رگه های خون روی مدفوع همراه باشد. از دیگر علائم این بیماری (بی اشتهایی)، (نفخ)، (دفع ناقص) و دفعات زیاد اجابت مزاج و بی اختیاری در آن را می توان برشمرد.

♦  نشانه های غیر روده ای

این بیماری علاوه بر گرفتار کردن معده و روده، اندام های دیگر را نیز می تواند درگیر کند. ورم چشم و ورم مفاصل یا ماهیچه های دست یا پا از این دست هستند. نازکی یا پوکی استخوان می تواند از عواقب این بیماری باشد. در این بیماری پوست، خون و غدد درون ریز نیز می توانند درگیر شوند. بیماری کم خونی همولوتیک خود ایمنی که در آن سیستم ایمنی به گویچه های سرخ حمله می کند بیشتر در بیماری کرون شایع است و می تواند باعث خستگی، رنگ پریدگی و دیگر نشانه های شایع در کم خونی شود.

♦  درمان

تلاش ها در مورد درمان در به کنترل در آوردن این بیماری می باشد. (درمان با ترکیبات سالیسیلات سولفاسالازین، مسالامین و غیره)، (گلوکوکورتیکوئیدها، عوامل سرکوبگر ایمنی مرکاپتوپورین، متوتروکسات، سیکلوسپورین و آزاتیوپرین) و آنتی بیوتیکها مانند مترونیدازول و سیپروفلوکساسین می باشد. گاه جراحی به خصوص در صورت بروز عوارض مانند فیستول و انسداد ضرورت می یابد. استرس و اضطراب می تواند نقش بسزایی در عود بیماری داشته باشد.

• یکی از داروهای مهم مزالازین می باشد. مطالعات اخیر نشان داده بیمارانی که روزانه از این دارو به میزان ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ میلی گرم استفاده کردند آثار بیماریشان بین ۳ تا ۶ ماه کاهش یافته است.

​

♦  درمان های مکمل

• یکی از مهمترین درمان های غیردارویی بیماری التهاب روده ورزش های قدرتی و بدن سازی می باشد بطوری که بیمارانی که بدون دارو به ورزش های قدرتی محدود پرداختند تا ۷۰% از علائم بیماریشان بهبود یافته است. احتمالا علت آن به فعالیت های متابولیسمی ماهیچه ها و تاثیرات مثبت ورزش باز می گردد که منجر به کاهش التهاب در بدن و تنظیم سیستم ایمنی می شود. فعالیت های قدرتی باعث افزایش قدرت جذب در روده  می شود که این فرایند برخلاف تاثیرات منفی التهاب روده که باعث کاهش جذب مواد غذایی در روده  است خواهد بود.
• رژیم غذایی از عوامل موثر در بهبود بیماری می باشد. عسل ، خرما و زردچوبه هر سه بسیار مفید و موثر می باشند و دارای خاصیت ضد سرطانی ، التهاب و درمان کننده زخم های روده هستند. بیمار بهتر است در دوران شدت بیماری از یک رژیم غذایی ساده، سبک و ثابت استفاده نماید.
• برنج، نان سفید، ماکیان و ماهی بصورت کبابی یا آبپز و از لبنیات تنها ماست ، عسل و خرما توصیه می شود.
• غذاها ترش ، اسیدی ، گازدار ، تند ، دارای ادویه فراوان ، دارای افزودنی و نگهدارنده ، غذاهای دیر جذب مانند گوشت قرمز ، فست فود ، چرب ، غذاهای خام و نپخته مانند میوه ها و سبزیجات توصیه نمی شود.
• اخیرا محققین به تاثیرات مثبت گیاه شاهدانه بر بیماران التهاب روده IBD دست یافتند.
• بعد از گذشتن از دوره بیماری و وارد شدن به دوران خاموشی بیمار می تواند آهسته رژیم غذایی را کاهش دهد.
• بیمار می بایست فعالیت ورزشی را بصورت کنترل شده و متناسب با توان و استقامت بدنی خود انجام دهد.
• در دوران خاموشی بیمار می تواند زیر نظر پزشک متخصص مصرف دارو را کاهش دهد.

با رعایت موارد فوق بیمار تا ۶ ماه وارد دوران خاموشی خواهد شد و با حفظ آرامش می تواند سالیان سال به زندگی عادی خود ادامه دهد.