موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شیوه هایی نوین را برای مقابله با گزش جانوران سمی در کشور ارایه کرده که آگاهی مردم از آنها به ویژه در فصل تابستان می تواند خطرات ناشی از گزش را کاهش دهد.

به گزارش ایرنا، بخش جانوران سمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با توجه به قرارگرفتن در فصل تابستان که بیشترین زمان گزش انسان توسط جانوران سمی است، شیوه هایی نوین را برای پیشگیری از گزش و همچنین راه های درمانی ارایه کرده است. 

بر اساس گزارش های ارایه شده، ایران پس از کشور مکزیک بالاترین گزش را توسط جانوران سمی با حدود ۲۰۰ هزار گزش در سال به خود اختصاص داده است. ولی سال ها است که هیچ مورد مرگ و میری ناشی از این گزش ها گزارش نشده که نشان از تلاش بی وقفه موسسه رازی در تامین به موقع با بهترین کیفیت سرم های درمانی دارد. 

پیشگیری همیشه به عنوان بهترین، کم هزینه ترین و آسان ترین راه برای مشکلات بهداشتی عنوان شده است که در صورت توجه به آن، می توان از بسیاری از مشکلات ایمن بود. 

**پیشگیری از عقرب زدگی 

حفظ آرامش و خونسردی در زمان دیدن عقرب : که در این هنگام افراد به دلی ترس ممکن است رفتاری انجام دهند که نه تنها باعث دورشدن عقرب نشود بلکه باعث تحریک عقرب شده تا با قدرت بیشتری زهر خود را در بدن فرو برد. 
پوشش پا: از آنجا که اغلب عقرب زدگی در هنگام شب اتفاق می افتد و در بسیاری از روستاها کودکان پا برهنه در کوچه ها بازی می کنند، بهتر است همیشه به خصوص در شب هنگام خروج از منزل از کفش استفاده شود. 
استفاده از ابزار در هنگام جابه جا کردن سنگ ها و خار و خاشاک به دلیل پنهان شدن این جانور در زیر سنگ ها و خاشاک، بررسی کفش در هنگام پوشیدن آن، احتیاط در گرفتن پرندگانی که لانه هایشان در دیوارها است، توسط کودکان در روستاها، حفظ آرامش در برداشتن عقرب از روی لباس و بررسی وسایل در نقاط عقرب خیز از جمله دیگر نکات پیشگیری کننده از عقرب گزیدگی است. 

**اقدامات اولیه در عقرب گزیدگی 

گاهی اوقات اقدامات اولیه در صورتی که به خوبی انجام گیرد می تواند از عوارض خطرناک بعدی جلوگیری کند و در مقابل ممکن است یک اشتباه مصدوم عقرب زده را به مرگ نزدیک تر کند. 

حفظ خونسردی، پیشگیری از گزیده شدن دوباره، تامین مایعات بدن در صورت نیاز، خارج کردن وسایل زینتی مانند النگو و انگشتر، شست و شوی محل گزش با صابون یا مواد ضدعفونی کننده، ثابت نگه داشتن عضو آسیب دیده با بستن آتل و انتقال سریع به درمانگاه یا بیمارستان از جمله این اقدامات است. 

**کارهایی که نباید انجام داد 

مکیدن محل گزش با دهان: این کار توسط محققین مردود شناخته شده است زیرا ضمن انتشار سریع تر توکسین های موجود در زهر عقرب در خون منجر به آلودگی دهان فرد مکنده زهر هم می شود. 

تیغ زدن محل نیش عقرب، شوک الکتریکی به وسیله باتری، زیاد راه رفتن- دویدن و داشتن هیجان نیز از دیگر اقداماتی است که نباید انجام شود. 

کمپرس آب سرد، بستن محل گزش، استفاده از مسکن های قوی مانند تریاک یا مورفین، مشروبات الکلی ، مصرف آب به مقدار زیاد و استفاده از گیاهان دارویی، استفاده از بی حس کننده های موضعی (فقط استامینوفن استفاده شود) نیز از دیگر کارهایی است که نباید پس از گزش که از زمان های گذشته متداول بوده انجام شود. 

**پیشگیری از مارگزیدگی 

آمار نشان می دهد که سالیانه حدد ۵ میلیون نفر در جهان توسط مارها مورد گزش قرار می گیرند که مرگ و میر ناشی از آن سالیانه بالغ بر ۱۲۵ هزار نفر است. 

در بسیار از موارد مشاهده شده است که ترس از گزش توسط مارهای غیرسمی می تواند منجر به ایجاد مشکلات در مصدوم شود، بنابراین توانایی تشخیص مارهای سمی از غیر سمی کمک موثری در جلوگیری از تشدید عوارض مارگزیدگی در مصدوم می باشد. 

از جمله راه های تشخیص مار سمی از غیر سمی، تفاوت در شکل مردمک چشم، شکل دم، حرکت مار، پولک سر، شکل گردن، شکل سر و شکل دندان نیش است. 

گاهی اوقات در مناطقی شایع است که مارهای آن غیر سمی هستند و همین امر باعث می شود افراد در صورت مشاهده مار آن را با دست بردارند. 

در صورت مشاهده مار سعی کنید به آرامی از آن دور شوید (مارها بیشتر از انسان هراس دارند تا انسان از آن ها، معمولا مارها حمله نمی کنند مگر اینکه تحریک شوند.

دست و پای خود را در مکان های مشکوک که بازرسی از آن ها میسر نیست وارد نکنیم و در صورتیکه به محل هایی می روید که احتمال وجود مار در آن می باشد (مزرعه و انبار) می توانید از چکمه های بلند استفاده کنید.

در دسترس بودن جعبه کمک های اولیه مارگزیدگی، احتیاط در زمان جابجا کردن سنگ ها- پوشال ها و چوب ها به دلیل پنهان شدن این جانوران در زیر آن ها، استفاده از پشه بند در هنگام خواب در محل های باز، احتیاط در پوشیدن کفش و لباس در محل هایی که احتمال وجود مار است، اطمینان از کشته شدن مار کشته شده، تماس با آتش نشانی و خدمات ایمنی در صورت مشاهده مار در منزل از دیگر این اقدامات پیش گیری کننده از گزش توسط مار است. 
همچنین در انبار منزل و یا کارگاه که موش دیده می شود احتمال وجود مار نیز می باشد زیرا مارها از موش به عنوان غذا استفاه می کنند بنابراین جهت پیشگیری از ورود مار باید موش ها را از بین برد. 

**اقدامات اولیه پس از گزش 

پیشگیری از گزش جانور برای بار دوم، حفظ خونسردی و آرامش زیرا هیجان باعث شدت یافتن گردش خون و انتشار سریع زهر می شود، تامین مایعات بدن، شناسایی مار، خارج کردن وسایل زینتی، ثابت نگه داشتن عضو بدن، خارج کردن زهر از محل نیش توسط سرنگ های مخصوص فورا پس از گزش و انتقال سریع مصدوم به بیمارستان از جمله این اقدامات است. 
**چه کارهایی نباید انجام شود 

شوک الکتریکی، استفاده از یخ، برش محل گزش، استفاده از مشروبات الکلی، بستن بالای محل گزش، مکیدن محل گزش و استفاده از داروهای گیاهی از جمله کارهایی است که پس از گزش نباید انجام شود زیرا محققین پی برده اند این اقدامات که قبلا مرسوم بوده ممکن است منجر به افزایش آسیب های فرد گزیده شده و یا حتی مرگ او منجر شود. 
**شناسایی ۷۰ گونه مار و ۴۰ گونه عقرب در ایران 

یکی از وظایف بخش جانوران سمی موسسه تحقیقاتی واکسن و سرم سازی رازی غیر از تامین واکسن های انسانی، دامی و طیور، شناسایی جانوران سمی موجود در کشورمان است.

بر اساس گزارش محققان این بخش تا کنون در ایران ۷۰ گونه مار شناسایی شده که ۲۰ گونه آن سمی و ۸ گونه دریایی هستند که ۶ گونه آن سمی خطرناک است.

همچنین تا کنون ۴۰ گونه عقرب در ایران شناسایی شده که بعضی از آنان بسیار خطرناک هستند و حتی نیش یک گونه آنان طوری است که فرد گزیده شده متوجه گزش نمی شود و فقط متوجه یک سوزش کوچک همچون پشه گزیدگی می شود ولی در نهایت منجر به مرگ فرد گزیده شده می شود.

بخش جانوران سمی موسسه تحقیقاتی واکسن و سرم سازی رازی با شناسایی تعدادی از مارهای سمی ایران نخستین بار در سال ۱۳۴۰ سرم منووالان ضد مارگزیدگی در مقیاس محدود تهیه کرد و در ادامه با شناسایی و جمع آوری تعداد بیشتری از مارهای سمی، سرم های تتراوالان و پنتاوالان را تهیه کرد. 

اکنون بر اساس نیازی که وزارت بهداشت در پایان هر سال اعلام می کند سالانه حدود ۷۰ هزار آمپول (ویال) پادزهر مارگزیدگی و حدود ۸۰ هزار آمپول پادزهر ضد عقرب گزیدگی در این موسسه تولید می شود در شرایطی که ظرفیتی بیش از این تولید در این موسسه وجود دارد.

در صورت ساخت و تکمیل ساختمان جدید جانوران سمی در موسسه رازی هم ظرفیت تولید افزایش می یابد و هم استانداردها بر اساس سازمان بهداشت جهانی افزایش می یابد که در این صورت می توانیم صادرات به کشورهای اروپایی را داشته باشند.