پنومونی یا ذات الریه یک اصطلاح کلی برای اشاره به التهاب ریه است. این بیماری معمولا با عفونت باکتریایی یا ویروسی آغاز می شود ولی مواد سمی (مانند گازهای سمی) نیز می تواند باعث آسیب به ریه ها بشود. در برخی موارد ذات الریه در اثر وجود قارچ، مخمر یا سایر موجودات زنده میکروسکوپی ایجاد می شود. از عوارض شایع این مشکل می توان عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مانند آنفلوآنزا  و یا برونشیت حاد نام برد.

پنومونی ممکن است به عنوان یکی از عوارض جانبی یک بیماری مزمن دیگر مانند نارسایی احتقانی قلب، سرطان، سکته مغزی،یا آمفیزم به وجود بیاید. در کسانی که به این بیماری هاا مبتلا هستند، بروز پنومونی اغلب باعث مرگ می شود.

پنومونی در افراد سیگاری یا کسانی که عفونت های مزمن ریه دارند یا به هر دلیلی نمی توانند با زور کافی سرفه کنند تا خلط را از ریه های خود بیرون کنند (مانند افرادی که بسیار مریض یا ضعیف هستند) بسیار شایع است. این مشکل در مواردی که مصرف دارو باعث ضعف سیستم دفاعی می شود (مثلا پس از پیوند عضو برای جلوگیری از پس زدن آن) و یا ضعف سیستم ایمنی بدن به دلیل یک بیماری مانند ایدز بیشتر ممکن است بروز کند.

پنومونی نام های مختلفی در پزشکی دارد که بسته به محل التهاب در ریه (مانند پنومونی بینا بینی یا قطعه ای lobar) یا ویروس و باکتری که باعث پنومونی می شود (مانند پنومونی پنوموکوکی pneumococcal) و یا چگونگی بروز پنومونی (پنومونی آسپیراسیون aspiration یا پنومونی اکتسابی از بیمارستانhospital-acquired ) به نام های مختلف نامیده می شود. پنومونی آتیپیک (atypical) به معنی پنومونی ناشی از ارگانمیکرو ارگانیسم هایی غیر از باکتری است (پنومونی باکتریایی اغلب شایع تر است) است. پنومونی راه رونده (walking pneumonia) به اشکال خفیف تر پنومونی اطلاق می شود که به بستری شدن در بیمارستان نیاز ندارد.

♦  علائم

علائم پنومونی به علت عفونت و وضعیت سلامتی عمومی فرد بستگی دارد. هیچ نشانه ای نیست که در تمام انواع سینه پهلوها به چشم بخورد. به طور کلی در صورت بروز هر کدام از این مشکلات ممکن است به پنومونی مبتلا باشید: بیماری تنفسی با سرفه، تب با لرز، عرق کردن، درد قفسه سینه، درد عضلات، خستگی، سردرد، تهوع و استفراغ، لب یا پوست آبی رنگ (به خاطرکمبود اکسیژن)، خلط سبز یا خلط آغشته به خون. البته ممکن است به گیجی یا تنگی نفس هم مبتلا بشوید. شدت علائم بستگی به این دارد که چه مقدار از ریه شما آسیب دیده است. ارگان

سرعت بروز علائم بستگی به نوع عفونت دارد. برخی از علائم ظرف چند ساعت بعداز قرار گرفتن در معرض ارگانیسم های بیماری زا شروع می شود، برخی ظرف چند روز بعد و ظاهر شدن برخی تا ۱۰ روز طول می کشد. اگر سیستم ایمنی بدن کسی دچار مشکل باشد ورود یک گونۀ قوی باکتری به بدن او می تواند به سرعت کشنده باشد.

در یک فرد بالغ، جوان و سالم، پنومونی خفیف به دلیل عفونت دستگاه تنفسی علائمی شبیه سرماخوردگی شدید دارد. اگر ناگهان دچار تب با تنگی نفس می شوید، اگر قفسه سینه تان در هنگام تنفس درد می گیرد، اگر تب بالای ۳۸٫۳°C همراه با لرز دارید یا اگر سرفه آغشته به خلط و خون دارید باید سریع به پزشک مراجعه کنید.

♦  تشخیص

در صورت داشتن علائم پنومونی، پزشک شما را معاینه می کند، با گوشی پزشکی به صدای ریه ها گوش می دهد و ضربات کوچکی با انگشت به قفسه سینه می زند تا صدای ناشی از این ضربه ها را بشنود و تفسیر کند. پزشک در مواردی دستور می دهد از قفسه سینه اشعه X و نمونه خون و خلط بگیرند، تا با بررسی آن ها تشخیص بدهد ارگانعلت بروز پنومونی وجود میکرو ارگانیسم هایی در داخل سینه است یا نه. او در مواردی با روش برونکوسکوپی (bronchoscopy) (پایین را ببینید) یک نمونه از بافت ریه ها را برای بررسی و ارزیابی (بیوپسی) برمی دارد.

♦  درمان

درمان پنومونی بستگی به عواملی دارد، از جمله نوع باکتری یا میکروارگانیسمی که باعث بیماری شده است و نیز وضعیت سلامت عمومی فرد. مثلا پنومونی ویروسی به آنتی بیوتیک واکنش نشان نمی دهد چون این دارو مخصوص درمان بیماری های باکتری ایی است ولی پزشک می تواند برای جلوگیری از بروز عفونت باکتریایی و علائم شدید آن، در پنومونی ویروسی نیز آنتی بیوتیک تجویز کند.

♦  برونکوسکوپی

برونکوسکوپی روشی است که اجازه می دهد پزشک داخل ریه ها را ببیند. برونکوسکوپ یک لوله نازک و توخالی است که از طریق بینی یا گلو وارد می کنند. این روش در درجه اول برای مشاهده و عکس گرفتن از داخل ریه ها استفاده می شود، اما پزشک می تواند با همین روش ابزاری را از لوله توخالی پایین بفرستد تا نمونه های خلط یا بافت را برای نمونه برداری جمع آوری کند و تومورها یا اشیای خارجی را بردارد. اگر تست های آزمایشگاهی نشان بدهد عفونت باکتریایی دارید پزشک برای تان آنتی بیوتیک تجویز می کند و نوع آن بستگی به باکتری دارد که باعث عفونت شده است.

در مواردی که که پنومونی با خطر مرگ همراه باشد مریض را بستری می کنند. اگر تنگی نفس دارید یا پوست بدن و لب تان (از کمبود اکسیژن) آبی رنگ است از طریق ماسک یا لوله به شما اکسیژن می دهند. اگر نشانه ها از بین نرود پزشک به سراغ برونکوسکوپی می رود تا تشخیص بدهد آیا وجود تومور یا جسم خارجی در ریه باعث بروز بیماری شده است یا نه.

♦​  سیاه زخم استنشاقی (inhalation anthrax)

سیاه زخم یک بیماری غیر مسری و نادر ناشی از باکتری باسیلوس آنتراسیس (Bacillus anthracis) است. سیاه زخم استنشاقی یک بیماری است که از آن هم نادرتر است و با استنشاق ذرات میکروسکوپی (اسپور spore) از خاک آلوده بروز می کند. حالت های ابتلا به عفونت سیاه زخم اغلب در افراد بسیار با هم فرق دارد، فرد برای ابتلا به این بیماری باید حداقل ۲۵۰۰ اسپور میکروسکوپی (که هیچ بو یا طعمی هم ندارد) استنشاق کند تا بیمار شود. سیاه زخم در حملات بیوتروریسم استفاده می شود، ولی اغلب موارد سیاه زخم استنشاقی در آمریکا به خاطر تنفس غبار پوست حیوانات آلوده در مشاغل مختلف است.

علائم سیاه زخم استنشاقی معمولا ۷ تا ۱۰ روز پس از مواجهه با اسپور بروز می کند اما اسپور باکتریایی در مواردی ۶۰ روز یا بیشتر در ریه می ماند تا بالغ شود و سپس باعث بروز علائم می شود. فرد آلوده به این بیماری نشانه های تب و لرز، خستگی، سرفه، درد عضلانی، درد قفسه سینه یا تنگی نفس از خود نشان می دهد.

عفونت سیاه زخم تنفسی معمولا با آنتی بیوتیک هایی مانند سیپروفلوکساسین (ciprofloxacin)، داکسی سایکلین (doxycycline) و یا پنی سیلین (penicillin) درمان می شود. برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری و درمان مبتلایان، پزشکان برای کسانی که در معرض میکروب سیاه زخم بوده اند دست کم برای حداقل ۴۰ تا ۶۰ روز آنتی بیوتیک تجویز می کنند. برای کسانی که در معرض سیاه زخم قرار می گیرند، علاوه بر مصرف آنتی بیوتیک، انجام واکسیناسیون نیز تجویز می شود.

اگر درمان سروقت آغاز نشود، سموم تولید شده توسط باکتری باعث آسیب بافت می شود و فرد را به خاطر نارسایی های تنفسی به کام مرگ می  فرستد. افراد جوان و سالم در عرض ۲ تا ۳ هفته از پنومونی بهبود می یابند که البته در مواردی احساس خستگی و سرفه یکی یا دو ماه به جا می  ماند تا این که عفونت به طور کامل پاک شود. افرادی که سیگار می کشند یا بیماری مزمن دارند دیرتر بهبود پیدا می کنند.