(سرطان روده بزرگ) به انگلیسی: (Colorectal cancer) (که همچنین به نام های سرطان کولون، سرطان رکتوم یا چنگار روده بزرگ نیز شناخته می شود) به رشد سلول های سرطانی در کولون یا رکتوم (بخشی از روده بزرگ) گفته می شود. این بیماری به دلیل رشد غیرطبیعی سلول ها اتفاق می افتد که می توانند به بافت های دیگر بدن حمله کنند یا در آن ها تکثیر یابند نشانه ها و علائم این بیماری می تواند شامل مواردی همچون خون در مدفوع، تغییر در حرکت های روده، کاهش وزن و خستگی همیشگی باشد.

بسیاری از سرطان های روده بزرگ به دلیل عوامل ناشی از سبک زندگی و افزایش سن ایجاد می شوند و تعداد کمی از موارد به خاطر اختلالات ژنتیکی ارثی اتفاق می افتند عوامل خطر شامل مواردی همچون رژیم غذایی، چاقی، سیگارکشیدن و نداشتن فعالیت جسمانی کافی است.

عوامل مرتبط با رژیم غذایی که خطر این بیماری را افزایش می دهند شامل قرمز و گوشت فرآوری شده و همچنین الکل می شود عامل خطر دیگر بیماری التهابی روده است که مواردی از قبیل بیماری کرون و کولیت زخمی را در بر می گیرد برخی از شرایط موروثی که بیماری سرطان روده بزرگ را ایجاد می کنند، مواردی همچون پولیپ های آدنوماتوز خانوادگی و سرطان کولون غیرپولیپی ارثی هستند؛ اما این ها شامل کمتر از پنج درصد موارد می شوند. این بیماری معمولاً با تومور خوش خیم آغاز می گردد که به مرور زمان تبدیل به سرطانی می شود.

سرطان روده بزرگ را می توان با گرفتن نمونه کولون در طول سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی تشخیص داد معمولاً بعد از این امر تصویربرداری پزشکی انجام می شود تا معلوم شود که بیماری منتشر شده یا خیر. غربالگری در کاهش احتمال مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ مؤثر است و با شروع سن ۵۰ سالگی و بعد از آن به صورت مداوم تا سن ۷۵ سالگی توصیه می شود هنگام کولونوسکوپی پولیپ ها برداشته می شوند. آسپیرین و دیگر داروهای ضدالتهابی و غیراستروئیدی خطر را کاهش می دهند البته استفاده عمومی آن ها، به دلیل اثرات جانبی توصیه نمی شود.

درمان هایی که برای سرطان روده به کار می رود، می تواند شامل ترکیبی از جراحی، پرتودرمانی ، شیمی درمانی و درمان هدفمند باشد. احتمال درمان سرطان های محدود به درون دیواره کولون، با جراحی وجود دارد، اما سرطانی که در سراسر بدن گسترش یافته، معمولاً قابل درمان نیست و مدیریت بر روی بهبود کیفیت زندگی و علائم بیماری متمرکز می شود نرخ بقای پنج ساله در ایالات متحده حدود ۶۵ درصد است البته این مقدار به میزان پیشرفت سرطان و این که آیا تمام سرطان با جراحی قابل برداشت هست یا خیر و همچنین به سلامت کلی فرد بستگی دارد.

در تمام دنیا، سرطان روده بزرگ، سومین نوع معمول سرطان است و ده درصد تمامی موارد سرطان را در بر می گیرد. در سال ۲۰۱۲، ۱٫۴ میلیون مورد ابتلای جدید به این بیماری و همین طور ۶۹۴ هزار مورد مرگ از آن اتفاق افتاد. این بیماری در کشورهای توسعه یافته شایع تر است و ۶۵ درصد موارد در این کشورها یافت می شود شیوع این بیماری در زنان کمتر از مردان است.  

مطالعاتی که به تازگی به وسیله محققان کالج پزشکی ویل کورنل آمریکا انجام شد نشان می دهد که فعال کردن مجدد یک ژن، رشد سلول های سرطانی روده را متوقف و سلول ها را به بافت سالم تبدیل می کند. ۸۰ تا ۹۰ درصد تومورهای کولورکتال به دلیل جهش در همین ژن اتفاق می افتد؛ بنابراین معکوس کردن فعالیت این ژن، نقش بسزایی در توقف رشد تومور سرطانی دارد. ژن مرتبط با سرطان روده p53 نام دارد. مطالعات حیوانی نشان می دهد که فعال کردن مجدد این ژن از رشد تومور جلوگیری می کند و پس از شش ماه، دیگر نشانی از تومور در بدن موش های آزمایشگاهی دیده نشده است.

♦  عوامل ابتلا

عوامل زیر ممکن است شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ را در فرد افزایش دهد:

• رژیم غذایی: بین این بیماری و رژیم غذایی پرچربی و فیبر کم و مصرف کم میوه و سبزی،استفاده از انواع غذاهای کنسرو شده شامل تن ماهی و … و انواع سوسیس و کالباس رابطۀ مستقیم وجود دارد.
• سن: اکثر افراد مبتلا به این بیماری سن بالای ۵۰ سال دارند، اما ممکن است این بیماری در هر سنی اتفاق بیفتد.
• پولیپ ها: این بیماری به صورت رشد توده های خوش خیم در جدار روده تعریف می شود. به نظرمی رسد که در این ساختار شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ افزایش یابد.
• تاریخچۀ شخصی: احتمال ابتلا به این بیماری در افرادی که قبلاً سرطان های روده بزرگ داشته اند و خانم هایی که مبتلا به سرطان تخمدان، رحم، یا پستان بوده اند بیشتر است. در حال حاضر در بعضی از موارد این سرطان، ژن های مسئول، شناسایی شده اند. لذا قبل از بروز سرطان، چنین افرادی را از نظر حامل ژن بودن، مورد بررسی قرارمی دهند.
• طبق گفته پزشکان افرادی که نزدیکانی مثل پدرو مادر و خواهر و برادرشان به این نوع از سرطان مبتلا شده اند، خصوصاً اگر زیر ۵۰ سال بوده باشد، باید خود را تحت نظر پزشک متخصص قرار دهند تا از احتمال انتقال وراثتی این سرطان آگاه شوند و پیشگیری نمایند.
• کولیت اولسروز: در این بیماری پوشش جدار روده بزرگ دچار التهاب شده است. افراد مبتلا به این بیماری احتمال بیشتری در ابتلا به سرطان کولورکتال دارند.

چاقی، مصرف الکل، استفاده از مواد مخدر سایر عوامل خطر شناخته شده هستند. آسپرین برای پیشگیری پولیپ های آدنوماتوز روده بزرگ و راست روده، در افرادی با سابقه این ضایعات مؤثر است.

اخیراً محققان آمریکایی متوجه شدند که مصرف طولانی مدت دوز کم آسپرین و یا داروهای ضد التهالی ضد استروئیدی (NSAID)  به پیشگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ کمک می کند. محققان در مقایسه سوابق پزشکی و دارویی ۱۰ هزار و  280 بیمار مبتلا به سرطان روده بزرگ با ۱۰۲ هزار و ۸۰۰ بیماری که سرطان روده نداشتند، متوجه شدند که مصرف مداوم طولانی مدت دوز کم آسپرین خطر ابتلا به سرطان روده را تا ۲۷ درصد کاهش می دهد؛ این در حالی است که مصرف داروهای NSAID  زمانی که بطور مداوم و برای یک دوره طولانی مصرف شود خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را ۴۳ درصد کاهش می دهد.

♦  علائم و نشانه ها

علائم این بیماری ممکن است شبیه به سایر علائم نظیر عفونتها، تب، بواسیر و بیماری های التهابی روده باشد. بنابراین مراجعه به پزشک به منظور ارزیابی بهتر، لازم و ضروری می باشد؛ چراکه در مراحل اولیه، این بیماری قابل درمان است.

از جمله نشانه هایی که مراجعه به پزشک را ضروری می کند می توان موارد زیر را نام برد:

• وجود هرگونه تغییر در عادات دفعی روده نظیر اسهال، یبوست یا کاهش قطر مدفوع در صورتی که بیش از یک روز طول بکشد و علت آن نامعلوم باشد.
• خون ریزی از راست روده یا وجود خون در مدفوع، چه قابل رؤیت باشد چه با انجام آزمایش معلوم شود.
• دردهای قولنجی معده
• استفراغ
• ضعف و خستگی
• یرقان و زردی پوست یا سفیدی چشم

در بعضی از موارد ممکن است فرد مبتلا به سرطان باشد اما هیچ گونه علامتی نداشته باشد، بنابراین غربالگری در افراد پرخطر مثل افراد بالای ۵۰ سال ضروری می باشد.

♦  غربالگری و تشخیص

سرطان روده بزرگ چهارمین سرطان شایع در ایران است و برآورد می شود سالانه حدود ۳۸۰۰ تا ۴۰۰۰ مورد جدید از سرطان روده برزگ در کشور تشخیص داده می شود سرطان روده بزرگ و راست روده سرطانی است که در مراحل ابتدایی از طریق غربالگری قابل پیشگیری و قابل درمان است. اغلب سرطان روده بزرگ از رشدهای کوچکی، یا پولیپهای کوچکی، در روده بزرگ که آدنوم نامیده می شوند، توسعه می یابد. هر قدر آدنوم بزرگ تر باشد، بیشتر احتمال دارد که سرانجام سرطانی شود. استفاده از روش های غربالگری معمولی در افرادی با علائم مذکور یا دارای هرگونه فاکتور خطر، توصیه می شود.

از جمله روش های تشخیصی حهت غربالگری این سرطان عبارتنداز:

• معاینه راست روده: در این معاینه پزشک راست روده را معاینه می کند تا وجود هرگونه مورد را بررسی کرده و آن را از نظر آغشته بودن با خون مورد بررسی قرارمی دهد.
• پروکتوسکوپی: در این روش از طریق دستگاه های خاصی به صورت مستقیم داخل راست روده و قسمت های تحتانی روده بزرگ را مورد مشاهده قرارمی دهند. از طریق این روش نیمی از سرطان ها قابل تشخیص هستند. در این روش ممکن است بیمار احساس فشار کند، اما احساس درد نخواهدکرد.
• کولونوسکوپی: در این روش با ابزارهای خاصی، مشاهده کلی روده بزرگ و راست روده ممکن می شود. در این حالت نیز فرد دردی را احساس نخواهدکرد.
• در صورت وجود هرگونه توده در طول این قسمت ها باید بخشی از توده برداشته شود تا در زیر میکروسکوپ از نظر وجود بافت یا سلول های سرطانی مورد بررسی قرارگیرد. این عمل را بیوپسی می نامند.
• آزمون آنتی ژن  CEA: برای اندازه گیری مارکر درون خون هرچند روشی دقیق نبوده و گاهی بیمار فاقد هرنوع مارکر می باشد.

پیش آگهی و درمان سرطان روده، به شرایط سلامت عمومی و مرحله بیماری (اینکه سلول های سرطانی فقط بافت پوششی روده را درگیر کرده است یا تمامی جدار آن را) فرد بیمار بستگی دارد. بعد از درمان آزمایش خون، جهت اندازه گیری آنتی ژن CEA در خون و عکس برداری، جهت تشخیص وضعیت سرطان (عود کرده است یا خیر) انجام می شود.

♦  مراحل سرطان

عود سرطان به معنای برگشت دوبارۀ آن بعد از درمان می باشد. ممکن است عود سرطان، در روده بزرگ یا سایر قسمت های بدن نظیر کبد یا ریه رخ دهد. اگر عود به صورت درگیری تنها یک ناحیه از بدن باشد باید جراحی انجام شود، اما در صورت درگیری بیش از یک ناحیه و انتشار سرطان در قسمت های مختلف بدن ممکن است از روش های دیگری نظیر شیمی درمانی یا رادیوتراپی استفاده شود.

♦  روش های درمانی

به طور کلی سه روش درمانی جهت درمان سرطان روده بزرگ وجوددارد که شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی است. روش درمانی دیگری وجوددارد که در آن از روش های بیولوژی استفاده می شود. البته استفاده از این روش ها در حد مطالعات بالینی است.

• جراحی: جراحی شایع ترین روش درمانی در تمامی مراحل سرطان به حساب می آید. این روش به طرق مختلف انجام می شود و براساس نظر پزشک و مرحلۀ سرطان، روش های جراحی متفاوت است.

عوارض جانبی جراحی: عوارض جانبی جراحی به محل تومور و نوع جراحی بستگی دارد. معمولاً در چند روز اول بعد از جراحی، بیمار احساس ناراحتی دارد ولی معمولاً درد با دارو قابل کنترل است. مدت زمان بهبود بعد از عمل جراحی در بیماران، متفاوت است.

• پرتودرمانی: در این روش از اشعه X با انرژی بالا برای کشتن سلول های سرطانی و کوچک نمودن اندازه تومور استفاده می شود. تولید اشعه می تواند خارج از بدن، توسط ماشین های خاص یا داخل بدن، از طریق مواد تولیدکننده اشعه، صورت گیرد. پرتودرمانی به تنهایی یا همراه با جراحی و شیمی درمانی انجام می شود.

عوارض جانبی پرتودرمانی: شایع ترین عوارض جانبی پرتودرمانی خستگی، واکنش پوستی در محل برخورد اشعه با پوست و کاهش اشتها می باشد. هم چنین ممکن است این روش منجر به کاهش گلبول های سفید خون شود. در بسیاری از موارد این عوارض دائمی نیستند و قابل کنترل و درمان اند.

• شیمی درمانی: در این روش، از داروها جهت کشتن سلول های سرطانی استفاده می شود. داروهای ضد سرطانی اکثراً به فرم تزریق داخلی در بدن یا داخل عضلات و برخی به فرم خوارکی استفاده می شود. شیمی درمانی یک روش درمانی سیستمیک به حساب می آید به این معنا که دارو از طریق جریان خون به قسمت های مختلف بدن می رود تا سلول های سرطانی را بکشد. در این روش داروها به صورت دوره ای تجویز می شوند؛ یعنی دوره درمانی با یک دوره استراحت ادامه می یابد و بعد از آن، از ابتدا دوره درمانی شروع می شود.

درصورتی که سلول های سرطانی، کبد را درگیر کرده باشند، می توان دارو را مستقیماً به شریان های تغذیه کننده کبد تزریق نمود.

بعد از آن که جراح تمامی سلول ها و بافت سرطانی را از طریق جراحی برداشت، یک دوره شیمی درمانی نیز داده می شود تا سلول های سرطانی باقی مانده نیز، در صورت وجود از بین بروند. عوارض جانبی شیمی درمانی: داروهای شیمی درمانی معمولاً سلول های با سرعت تکثیر بالا را مورد هدف قرارمی دهند. ازآن جایی که در بدن علاوه بر سلول های سرطانی بافت هایی نظیر سلول های خونی، بافت پوششی سیستم گوارشی و سلول های فولیکول مو نیز از سرعت تکثیر بالایی برخوردار هستند، لذا ممکن است این بافت ها نیز مورد هدف داروهای شیمی درمانی قراربگیرد.

در نتیجه از جمله عوارض جانبی می توان به عفونت، خستگی، ریزش موی موقتی، زخم های دهانی و غیره اشاره کرد. گاهش کلی سلول های خونی، از جمله مهم ترین عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی است. ازآنجایی که داروهای شیمی درمانی، مغز استخوان را به شدت تحت تأثیر قرارمی دهد، ممکن است (کم خونی به صورت کاهش انرژی انجام کارها)، کاهش پلاکت های خونی (به صورت خون ریزی) و کاهش گلبول های سفید (به صورت افزایش استعداد ابتلا به عفونت ها) ایجادشود. معمولاً همۀ کسانی که از این روش درمانی استفاده می کنند به تمامی این علائم مبتلا نمی شوند. هم چنین در طی دوره استراحت و بعد از قطع درمان تمامی این علائم برطرف می شوند.