آهن یک ترکیب ضروری از هموگلوبین است. هموگلوبین یک پروتئین حمل کننده اکسیژن در سلول های قرمز خونی است. در افراد سالم، آهن حاصل از سلول های قرمز پیر در بدن ذخیره می شود و برای تولید هموگلوبین در سلول های قرمز جوان مصرف می شود. میزان اندکی از آهن که به طور طبیعی در بدن از دست می رود به واسطه آهنی که از غذاهای سرشار از آهن جذب می شود، جایگزین می شود. غذاهای سرشار از آهن عبارتند از: گوشت قرمز خالص، سبزیجات برگ دار سبز و غلات کامل.

اگر بدن بیشتر از مقدار آهنی که جذب می کند آهن را از دست بدهد در این صورت مغز و استخوان سلول های قرمز کوچکتر و کمتری را تولید خواهد کرد و آنمی ایجاد می شود. آنمی ناشی از فقر آهن معمولا تهدید کننده حیات نیست اما می تواند مقاومت بدن را در برابر اثرات سایر بیماری ها یا آسیب ها تضعیف کند.

کمبود آهن در بدن به دلایل مختلفی ایجاد می شود. در اکثر افراد مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن، به واسطه از دست رفتن بیش از حد خون، ذخایر آهن تخلیه شده است. به عنوان مثال خانم هایی که خون ریزی زیادی هنگام عادت ماهانه دارند، ممکن است ذخایر آهن بدنشان تخلیه شود و دچار کم خونی گردند.

خانم هایی که عادت ماهانه طبیعی دارند نیز به ندرت دچار مشکلاتی در زمینه حفظ ذخایر آهن بدن خود می شوند. از دست دادن خون از طریق لوله گوارش می تواند در پی اختلالات دستگاه گوارش نظیر بیماری بازگشت اسید از معده به مری، زخم پیتیک، یا زخم دوازدهه، پولیپ، یا سرطان روده بزرگ ایجاد شود. برخی افراد ممکن است نتوانند آهن کافی در رژیم غذایشان داشته باشند تا آهنی را که روزانه از دست می دهند جبران کنند.

این بیماری اساسا در کودکان کم سن و سال، زنان باردار و افرادی که رژیم غذایی محدودی  دارند ایجاد می شود. گاهی دستگاه گوارش فرد قابلیت جذب آهن را ندارد، صرف نظر از اینکه چقدر آهن در رژیم غذایی دریافت کند. این مشکل در برخی اختلالات روده که با جذب مواد مغذی تداخل دارد دیده می شود مثل بیماری سلیاک که در آن جذب گلوتن (پروتئینی که در غذاهایی که حاوی گندم، چاودار، جو، جوی دوسر دیده می شود) مختل می شود.

♦  علائم

علائم اولیه کم خونی فقر آهن اغلب به قدری خفیف هستند که تشخیص داده نمی شوند. علائم می توانند شامل پوست رنگ پریده، ضعف، خستگی، غش و تنگی نفس باشند. فرد ممکن است وقت هایی که قلب برای جبران کاهش جریان خون با سرعت بیشتری پمپاژ می کند، تپش قلب (ضربان قلبی که فرد از آن آگاه است) پیدا کند. فرد بیمار هم چنین ممکن است زبان ملتهب و زخمی، سردرد، کاهش اشتها و افزایش استعداد ابتلا به عفونت داشته باشد. برخی افراد مبتلا به کم خونی هم چنین ممکن است سندرم پای بی قرار  داشته باشند، که شاید ناشی از کاهش جریان خون به پاها باشد. آن ها ممکن است قادر به بی حرکت نگه داشتن پاها نباشد، یا گاهی حس مور مور یا خزیدن حشره روی پوستشان داشته باشند.

♦  تشخیص

اگر علائم کم خونی فقر آهن را داشته باشید، پزشک شما را معاینه کرده و برای ارزیابی تعداد، اندازه و رنگ سلول های قرمز خون شما و مقدار هموگلوبین آن آزمایش خون درخواست خواهد داد (سلول های قرمز در کم خونی فقر آهن کوچک تر و رنگ پریده تر از سلول های قرمز طبیعی هستند). پزشک هم چنین آزمایشاتی برای تعیین اینکه آیا یک بیماری زمینه ای عامل کم خونی می باشد درخواست خواهد داد. در اکثر موارد، پزشک یک آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پروتئین فریتین درخواست خواهد داد. از آنجایی که فریتین به ذخیره سازی آهن در بدن کمک می کند، سطح پایین آن در خون نشان دهنده سطح پایین آهن خواهد بود.

شما احتمالا آزمایشاتی برای تعیین سطح آهن و ویتامین ب ۱۲ در خونتان و نیز آزمایشی برای بررسی وجود خون در مدفوع خواهید داد. اگر در مدفوع شما خون یافت شود، ممکن است لازم باشد تست های تکمیلی از جمله کلونوسکوپی انجام دهید که نوعی بررسی راست روده و روده بزرگ می باشد. گاهی برای ارزیابی ذخایر آهن بدن و تعیین علت کم خونی نیاز به انجام نمونه برداری از مغز استخوان می شود.

نمونه برداری از مغز استخوان با عبور دادن یک سوزن توخالی از داخل استخوان مثلا ناحیه خلفی استخوان لگن و خارج کردن نمونه کوچکی از مغز استخوان از داخل آن انجام می شود. برای این فرایند از بی حسی موضعی استفاده می شود. نمونه برداری از مغز استخوان می تواند کم خونی فقر آهن را رد یا تایید کند. هم چنین می تواند سایر علل تولید ضعیف سلول های خونی را تعیین کند، از جمله مسمومیت دارویی، مسمومیت با سرب، یا بیماری های مغز استخوان مثل میلوم متعدد، لوسمی، یا کم خونی آپلاستیک.

♦  درمان

پزشکان با جایگزین کردن آهن از دست رفته و درمان بیماری زمینه ای که عامل کمبود آهن در بدن است، کم خونی فقر آهن را درمان می کنند. پزشک ممکن است برای مصرف چندین ماه یا بیشتر مکمل آهن تجویز کند. (این مکمل ها را دقیقا مطابق با دستورات پزشکتان مصرف کنید تا از سو هاضمه یا سایر علائم گوارشی اجتناب شود). آهن ممکن است مدفوع شما را تیره کند که طبیعی است. اگر در مصرف مکمل ها مشکل داشتید، پزشک ممکن است آهن را در عضله یا ورید تزریق کند. کم خونی فقر آهن بعد از چند هفته درمان با مکمل آهن برطرف می شود.

برای کم خونی شدید، ممکن است نیاز به تزریق خون باشد. بعد از آن که کم خونی شما رفع شد، پزشک توصیه خواهد کرد که برای چند ماه دیگر نیز مکمل آهن را ادامه دهید تا ذخایر آهن بدنتان پر شود. اگر علت فقر آهن رژیم غذایی نامناسب یا جذب ناکافی آهن باشد، پزشک به شما توصیه خواهد کرد تا تغییراتی در رژیم غذایی خود در راستای افزایش دریافت آهن دهید. درمان های دیگر بستگی به علت فقر آهن دارد.

♦  پیشگیری از کم خونی فقر آهن

برای کاهش خطر ایجاد کم خونی فقر آهن، روزانه مقدار زیادی غذاهای غنی از آهن مصرف کنید از جمله گوشت قرمز لخت، مرغ، تخم مرغ، غلات کامل، سبزیجات برگدار سبز تیره، نخود و لوبیا، میوه های خشک شده و دانه ها و مغزها. چون ویتامین ث جذب آهن را در بدن تسهیل می کند، مقدار زیادی غذاهای غنی از ویتامین ث مثل پرتقال، گریپ فروت، توت فرنگی، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، بروکلی و گل کلم مصرف کنید.